Gri Liste Nedir? Türkiye Gri Listeden Çıktı mı?

Türkçeye Mali Eylem Görev Gücü olarak çevrilen, İngilizcesi The Financial Action Task Force; kısa ismiyle FATF kara para aklamayı önleme (AML) ve terörle mücadele finansmanı (CTF) politikalarında eksikleri olan ülkeleri belirlemek için iki liste tutar. Bu listeler kara ve gri liste olarak isimlendirilir. Gri liste AML ve CTF politikalarında eksiklikler olan ve bu sorunları gidermek için birlikte çalışmaya açık olan ülkeleri kapsar. Bu noktada kara para aklamayı önleme ve terörle mücadele finansmanı rejimlerinde stratejik çalışmalar yapmayan ülkelerin küresel ekonomiye zararlarından söz etmek önemlidir. Kara para aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadelede başarısız olan ülkeler, uluslararası ekonomi için önemli riskler oluşturur. Karşılaşılabilecek risklerden bazıları şunlardır:

• Finansal Sistem Bütünlüğü: Kara para aklama ve terörizmin finansmanı, finansal kurumların bütünlüğünü zayıflatır, finansal sisteme olan güveni ve inancı aşındırır.
• Ekonomik Etki: Yasadışı fonlar ekonomik verileri ve piyasa sinyallerini çarpıtabilir, kaynakların yanlış tahsis edilmesine ve verimsiz yatırım kararlarına yol açabilir.
• Güvenlik ve İstikrar: Terörizmin finansmanıyla etkili bir şekilde mücadele etmeyen ülkeler, terörist grupların saldırılar düzenlemek, bölgeleri istikrarsızlaştırmak ve hükümetleri zayıflatmak için yasa dışı fonlar kullanmasıyla küresel güvensizliğe katkıda bulunur.
• Uluslararası İlişkiler: Kara para aklama ve terörizmin finansmanı için cennet olarak algılanan ülkeler, uluslararası toplumdan yaptırımlar ve diplomatik izolasyonla karşı karşıya kaldığı için itibar kaybına uğrar.

FATF nedir, gri liste ile ilgili soruların başında geliyor. Öncelikle bu kısaltmanın tanımıyla açıklamaya başlayabiliriz. FATF açılımı Financial Action Task Force olarak geçer ve Türkçeye Mali Eylem Görev Gücü olarak çevrilmiştir. FATF küresel kara para aklama ve terörün finansmanı eğilimlerini izleyen hükümetler arası bir kuruluştur. FATF, tehditlerle mücadele için yasal, düzenleyici ve operasyonel bir çerçeve geliştirmek için üye devletler ve bölgesel kuruluşlarla iş birliği yapmaktadır. FATF çabalarının bir parçası olarak, resmi olarak eylem çağrısına tabi Yüksek Riskli Politikalar olarak bilinen bir kara liste ve bir gri liste tutmaktadır.

Gri liste, kara para aklama ve terörle mücadele finansmanı (AML/CTF) rejimlerindeki stratejik eksiklikleri gidermeyi taahhüt eden ülkeleri içerir. Uluslararası uyumluluk standartlarını korumayan ülkelerle ilişkili potansiyel düzenleyici risk göz önüne alındığında, finansal kurumların FATF kara liste ve gri liste ülkelerinin ve bu tanımlamanın ne anlama geldiğinin farkında olması gereklidir.

Gri liste ne demek sorusunu yanıtlamadan önce FATF’nin faaliyet alanlarını açıklamak gereklidir. Böylelikle gri ve kara liste tanımlamalarının daha net şekilde anlaşılması mümkün olur. Mali Eylem Görev Gücü (FATF), kara para aklama, terörizmin finansmanı ve uluslararası finans sisteminin bütünlüğüne yönelik diğer tehditlerle mücadele etmek için birkaç temel alana odaklanmaktadır. FATF öncelikli olarak kara para aklama, terörizmin finansmanı ve kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanıyla mücadele ile ilgili uluslararası standartları belirler. Ülkeler ve finans kuruluşlarının ilgili standartları etkili şekilde kullanmasıyla ilgili rehberlik sağlar.

Üye ülkeler FATF standartlarına uyumlarını değerlendirmek için çeşitli değerlendirmelere tabi tutulur. Kuruluş belirlenen eksikleri giderme ve AML/CFT politikalarını iyileştirme konusundaki ilerlemeleri takip eder. AML/CFT rejimlerinde stratejik eksiklikleri olan bölgeleri/yönetimleri belirler ve bu sorunları ele almadaki ilerlemelerini izler. Kara para aklama/terörizmin finansmanı önlemlerini iyileştirmede başarısız olan politikaları vurgulamak için kamuya açık “gri - kara liste” açıklamalarını yapar ve uluslararası toplumu uygun karşı önlemleri uygulamaya teşvik eder. Bununla birlikte FATF ülkelerin kara para aklama/terörizmin finansmanı çerçevelerini güçlendirmelerine yardımcı olmak için eğitim ve teknik yardım sağlar. Ülkelerin ve kurumların etkili kara para aklama/terörizmin finansmanı önlemlerini uygulamalarına yardımcı olmak için kaynakları, araçları ve en iyi uygulamaları geliştirir ve yayar.

1989 yılında G-7 ülkeleri tarafından Paris’te yapılan toplantıda, hükümetler arası bir organizasyon olarak kurulmuş ve görev süresi Nisan 2019’da süresiz hale getirilmiştir. FATF gri liste ve kara listeleri organizasyonun amaçları doğrultusunda belirlenen kurallara ve kriterlere göre oluşturulur. FATF’nin toplam 39 üyesi vardır. Bu üyelerden 37’si ülke ve 2’si de bölgesel kuruluştur. Görev süresi 2 yıl olan başkanın atanması da FATF Genel Kurul üyeleri tarafından gerçekleşir.

FATF’nin kuruluşunu gerçekleştiren G-7 ülkeleri ABD, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve Kanada'dır. Üye diğer ülkeler arasında Avusturya, Avustralya, Arjantin, Belçika, Brezilya, Çin, Danimarka, Finlandiya, Güney Afrika, Hindistan, Hollanda, Hong Kong, İrlanda, İsrail, İspanya, İsveç, İsviçre, İzlanda, Güney Kore, Lüksemburg, Malezya, Meksika, Norveç, Yunanistan, Türkiye, Yeni Zelanda, Portekiz, Rusya, Singapur, Suudi Arabistan, Avrupa Komisyonu ve Körfez İşbirliği Konseyi yer alır.

Gri liste Türkiye ve listedeki diğer ülkeler için çeşitli küresel sorunlara yol açar. Gri listedeki ülkeler dış yatırım bulma gibi süreçlerde itibar kaybı sorunu ile yüzyüze kalır. Bu durum özellikle ihracat ve ithalat ağı yüksek olan ülke şirketlerinin, diğer ülkelerden daha fazla yaptırıma maruz kalması gibi durumlara yol açar. Bu ülkelerdeki şirketler detaylı durum tespit çalışmaları, denetim ve sıkılaştırıcı tedbirler gibi ek yükümlülüklere tabi tutulur. Bu gibi durumlar, ilgili ülkelere sermaye akışını olumsuz etkileyerek likidite sıkıntısı oluşmasına yol açar. Örneğin 2018 yılında gri listeye alınan Pakistan’dan 35 milyar $ üzerinde yabancı sermaye çıkışı gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin gri listeden çıkarılacağı geçtiğimiz haftalarda duyuruldu. Türkiye’nin tüm gri liste sürecini şu şekilde özetleyebiliriz: Türkiye gri liste içine 2021 yılın Ekim ayında girmiştir. FATF Genel Kurulu 21 Ekim 2021 tarihinde Pakistan, Suriye ve Güney Sudan’ın da bulunduğu gri liste içine Türkiye’yi de alma kararı vermiştir. Gri listede olmak FATF ile birlikte çalışmaya yönelik üst düzey siyasi taahhüt anlamına gelmektedir. Şubat 2024’te FATF Genel Kurulu Türkiye’nin eylem planını büyük ölçüde tamamladığı ve AML/TFM reformlarını uygulamaya başladığı yönünde bir tespitte bulundu. Yapılan tespit aynı zamanda uygulamanın sürdürüldüğünü doğrulamak için yerinde değerlendirmeyi de garanti etmekteydi. Bununla birlikte uygulamanın gelecekte sürdürülmesi için gerekli siyasi kararlılığın halen mevcut olduğu da FATF raporunda belirtildi.

Türkiye’nin FATF’nin gri listesinden çıkmak için yaptığı çalışmaların başında Türk Ceza Kanunu’ndan Terörle Mücadele ve Ceza Muhakemesi Kanunlarına kadar birçok yasal mevzuatta gerçekleştirilen düzenlemeler geldi. Kara para aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadelede görevli ihtisas mahkemeleri ve savcılıkları belirlendi. Bu konuyla ilgili özel soruşturma büroları kuruldu. MASAK yeniden yapılandırıldı ve tüzel kişiler için analiz çalışmaları yapıldı. Kripto varlıklarla ilgili düzenleme de Singapur’daki toplantı öncesi kabul edilerek SPK’ya yetkiler verildi. Böylece Türkiye FATF’nin 40 önerisini tamamlamış oldu.

Türkiye ile ilgili gri liste kararı ne zaman açıklandı ve Türkiye bu listeden ne zaman çıktı soruları konuyla ilgili kişilerce sıkça merak ediliyor. Türkiye’nin kara para aklama ve teröre finansla mücadeleye yönelik olumlu adımları 20 Temmuz 2023 tarihindeki FATF raporunda bildirilmişti. 28 Haziran 2024 tarihindeki raporda ise Türkiye’nin gri listeden çıkarıldığı duyuruldu.

FATF’nin Singapur’daki Genel Kurul toplantısında yapılan değerlendirmelerde Türkiye gri listeden çıkarılırken Monako ve Venezuela gri listeye alındı. FATF şu ülkelerin de gri listede kalarak artırılmış izleme süreçlerinin devam ettiği duyurdu: Bulgaristan, Burkina Faso, Kamerun, Hırvatistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Haiti, Mali, Mozambik, Nijerya, Filipinler, Senegal, Güney Afrika, Güney Sudan, Tanzanya ve Vietnam.

Ülkeler için gri listeden çıkmak, finansal açıdan daha güvenilir olmak anlamına gelir. Bu ülkelerin FATF’nin tavsiyeleri ile ilgili iş birliğine açık politikalar yürüterek yasal ve pratik düzenlemeleri gerçekleştirmiş demektir. Gri listeden çıkış ülkenin finansal sektörlerinden diğer tüm bileşenlerine kadar birçok alanda olumlu sonuçlar sağlar. Bankalar uluslararası finansal güveni yeniden kazanır, ülkenin kredi notu ve daha fazla kaynak bulma olanağı artar.

Gedik Yatırım ile finans dünyasıyla ilgili haberlerin yanı sıra en güncel küresel ekonomi haberlerini takip edebilir, uzmanlarımız tarafından hazırlanan rapor ve analizlere kolaylıkla ulaşabilirsiniz.