Borsada Devre Kesici Nedir?

Borsada hisse alış satış işlemlerinde adil, şeffaf ve güvenli bir ortam olması tüm yatırımcılar için en önemli noktadır. Böyle bir ortamın aynı şekilde sürdürülebilmesi için alınan önlemlerden biri de devre kesici uygulamasıdır. Yatırımcı Sözlüğü’müzde bugün borsa devre kesici nedir ve neden gereklidir sorularını yanıtlayacağız.

Borsada devre kesici ne demek sorusunun yanıtını, neden kullanıldığını inceleyerek de yanıtlamak mümkün. Devre kesici borsa piyasasında ani ve aşırı fiyat hareketlerinin yol açabileceği olumsuz sonuçları önlemek için kullanılır. Devre kesicinin borsada kullanılmasının temel amaçlarını şöyle sıralamak mümkündür: 

• Piyasa Stabilitesini Sağlamak: Ani fiyat dalgalanmaları, yatırımcıların paniklemesine ve piyasanın istikrarsızlaşmasına yol açabilir. Devre kesiciler, bu tür durumlarda piyasayı sakinleştirerek daha dengeli bir ortam oluşturmayı amaçlar.
  
  
• Fiyat Manipülasyonunu Önlemek: Bazı durumlarda kötü niyetli oyuncular tarafından yapılan manipülasyonlar sonucu fiyatlar hızla yükselip düşebilir. Devre kesiciler, bu tür manipülasyonların etkilerini sınırlamak için bir önleyici tedbir olarak kullanılır.
  
  
• Sistem Risklerini Azaltmak: Aşırı volatilite ve ani fiyat hareketleri, piyasa altyapısında ve işlem sistemlerinde sorunlara yol açabilir. Devre kesiciler, bu tür sistem risklerini azaltarak işlem platformlarının daha stabil çalışmasını sağlar.
  
  
• Yatırımcı Güvenini Artırmak: Piyasada devre kesicilerin bulunması, yatırımcıların piyasa şartlarının daha kontrollü olduğunu görmelerine ve bu nedenle güvenlerinin artmasına yardımcı olabilir.

Devre kesici nedir sorusunu uygulamanın süresiyle de açıklayabiliriz. Devre uygulanma zamanları değişkendir. Borsa devre kesici uygulamasının süreleri de farklıdır. Bununla birlikte genel olarak tüm borsada ve hisse senetleri özelindeki devre kesiciler için belirlenmiş ortalama zaman dilimleri vardır. İşlemler en az 10 en fazla 30 dakika olarak uygulanır. Devre kesicinin tüm aşamaları sona erdiğinde uygulama otomatik olarak biter.

Genel olarak borsada uygulanan devre kesicilerden önce borsa 20 dakika kadar işlemlere kapatılır. Sonra emir toplama süresi başlar ve bu süre 5 dakikadır. Talep edilen fiyatlar değerlendirilerek bir fiyat belirlenir. Bu aşamadan sonra eşleştirmeler 5 dakika içinde yapılır ve ardından borsa tekrar işleme açılır.

Hisseye özel devre kesicilerde ise uygulama pazardan pazara farklılaşır. Pazara göre süreleri aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

*1 Ekim 2020 tarihi itibariyle uygulamaya alınan Yeni Pazar Yapıları Uygulamasında fiyat marjları ve devre kesici uygulamaları ile ilgili olarak da genel esaslar belirlenmiş olmakla birlikte yeni bir duyuru yapılana kadar aşağıda özetlenen mevcut uygulama devam edecektir:

Fiyat marjı Yıldız Pazar, Ana Pazar, borsa yatırım fonları, gayrimenkul sertifikaları, gayrimenkul yatırım fonları ve girişim sermayesi yatırım fonlarında %10’dur.

Devre kesici tetiklenme oranı, tüm paylarda sadece aşağı yönlü ve %5’tir. Devre kesici sonrası emir toplama süresi 15 dakikadır.

Tabloda belirtilen sürelerde bazı koşullara göre farklılıklar olabilir. Herhangi bir pazarda kapanış saatine kısa bir süre kala devre kesici uygulanırsa emir toplama süresi uzar. Yani uygulanan devre kesici ile kapanış seansına kadar emir toplama devam eder ve kapanış seansından sonra eşleştirme süresi başlar. 

Borsada devre kesici uygulaması otomatik olarak aktifleşir. Devre kesici işlemi manuel olarak gerçekleştirilmez. Devre kesici limitlerine kadar tüm işlemler normal şekilde devam eder. Hisse değeri önceden belirlenmiş limitleri aştığı anda, limiti geçen işlemi gerçekleştirecek emir iptal edilir ve devre kesici çalışır. Söz konusu emir verildiğinde hisse belirlenen limitin altına geçmemişse limite kadar işlem devam eder, devre kesici limit anında aktifleşir, işlemin kalan kısmı iptal edilir.

Devre kesici çalıştığı andan itibaren emir toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada fiyatlar teoriktir ve işlem miktarı gösterilir. Belirli bir süre boyunca emir toplanır ve ardından eşleşme süreci başlar. Tüm süreçler tamamlandığında hisse alım satımı ve diğer işlemler normale dönerek devam eder. Ancak eğer seansların kapanış bölümüne yakın devre kesici uygulanırsa pazarlara göre sürelerde pazarlara göre değişken kurallar uygulanır. Buna göre:

• Yıldız Pazar’da işlem gören senetlerde seansın kapanış bölümüne 10 dakika kala devre kesici çalışırsa emir toplama süresi 10 dakikaya çıkartılır. Seansın kapanış aşamasında emir toplama işlemi devam eder. Sonra eşleştirme aşaması gelir.
  
  
• Ana Pazar ve Alt Pazar’da seansın kapanış bölümünün başlamasına 20 dakika kala devre kesici aktif olursa emir toplama süresi aynı süre kadar artırılır. Kapanış seansında da devam eden emir toplama işlemi bittiği andan itibaren eşleştirme zamanı başlar.
  
  
• Bu zaman dilimlerinde sıraya bağlı rüçhan hakları, varant, temerrüt gibi işlem yöntemi kesintiye uğramaz.

Borsada devre kesici nedir ve uygulama sonrası neler olur sorularını hisse özelinde ve borsa genelinde yanıtlamak mümkün. Hisse senedi özelinde devre kesici ilgili kriterlerle tetiklenir ve varlığın alım satım işlemlerini durdurur. Durdurma süresi sona erdiğinde emir toplama işlemi devreye girer. Emir toplama işleminden sonra eşleştirme sürecinde yeni bir fiyat belirlenir ve hisse senedi işlemleri tek fiyat yöntemi ile yeniden açılır.

Borsa genelinde ise BIST endeksinde önceden belirlenmiş düşüş oranları aşıldığında devre kesici tetiklenir. Bu durumda tüm borsa işlemleri belirli bir süre için durdurulur ve bu süre genellikle 20 dakikadır. Durdurma süresi sona erdiğinde emir toplama işlemi başlar. İşlemin yapıldığı süre tamamlandıktan sonra yeni bir fiyat belirlenir ve tüm borsa işlemleri yeniden açılır.

Gedik Yatırım’ın çeyrek asrı aşkın tecrübemizden faydalanmak için yatırım hesabınızı dakikalar içinde şimdi açın!