Piyasa (Market)

Ekonomide piyasa terimi, alıcı ve satıcıların bir araya gelip mal ve hizmet alışverişi yaparak ekonomik faaliyetlerini gerçekleştirdikleri yeri tanımlar. Piyasaların varlığı, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için üretim yapmalarını ve ürettiklerini değiş tokuş etmelerini sağlar.

Piyasa (market), ekonomik hayatın temel unsurlarından biridir. Piyasaların işleyişi ve çeşitleri hakkında bilgi sahibi olmak, yatırım kararlarınızı daha bilinçli bir şekilde vermenize yardımcı olabilir. Bu yazımızda, piyasa çeşitleri, piyasa araçları ve serbest piyasa kavramları hakkında bilgi vereceğiz.

Piyasalar, mal ve hizmetlerin nitelikleri, alıcı ve satıcıların sayısı, fiyatların belirlenme şekli, rekabet durumu ve coğrafi konum gibi kriterlere göre farklı tiplere ayrılabilir. Bazı piyasa çeşitleri şunlardır:

Fiziksel Piyasalar: Bu piyasalarda alıcılar ve satıcılar fiziksel olarak bir araya gelir ve ücret karşılığında işlemlerini gerçekleştirirler. Büyük mağazalar, alışveriş merkezleri ve perakende mağazalar bu piyasalara örnek olarak verilebilir.

Sanal Piyasalar: Artık hepimiz için kaçınılmaz bir ihtiyaç haline gelen online alışveriş sanal piyasalar vasıtasıyla yapılır. Özellikle pandemi sürecinde tüm dünya olarak pekiştirdiğimiz internet alışverişleri alışkanlığımız artıkça sanal piyasaların sayısı da hızla artmaya devam ediyor.

Açık Artırma Piyasaları: Açık artırma piyasalarında satıcılar ve alıcılar takas etmek istedikleri en düşük ve en yüksek fiyatları belirtirler. Hem satıcılar hem de alıcılar aynı fiyatta anlaştıkları zaman gerçekleşir değişim gerçekleşir. New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE) bu piyasalara iyi bir örnektir.

Tüketici Piyasaları: Bu piyasalarda kişisel ve aile tüketimine yönelik tüketim malları ve hizmetleri pazarlanır. Tüketici piyasası örnekleri şunlardır:

Ara Mallar Piyasası: Bu piyasalarda nihai mallar üretmek için daha ileri işlemlere ihtiyaç duyan hammaddeler satılır.

Finansal Piyasalar: Finansal piyasalar, mal ve hizmet ticareti yapmak isteyen kritik bir alıcı ve satıcı kitlesini bir araya getirerek diğer piyasalarla aynı prensipte çalışır. Hisse senedi piyasalarını, tahvil piyasalarını, emtia piyasalarını, para piyasalarını ve türev piyasaları içerir.

Piyasa araçları, piyasalarda işlem gören mal ve hizmetlerdir. Piyasa araçları genellikle iki gruba ayrılır:

• Reel Araçlar: Reel araçlar, fiziksel olarak var olan veya somut bir değer taşıyan mallar ve hizmetlerdir. Üretim faktörlerinin kullanılmasıyla elde edilir ve insanların ihtiyaçlarını karşılarlar. Gıda, giyim, elektronik eşya, makine, araç, fabrika, eğitim, sağlık, ulaşım, turizm gibi ürünler reel araçlardır.
  
• Finansal Araçlar: Finansal araçlar, para veya para ile ölçülebilen değerlerdir. Örneğin, mevduat, repo, bono, hisse senedi, tahvil, fon, döviz, emtia gibi ürünler finansal araçlardır. Finansal araçlar, reel araçların alım satımını kolaylaştırmak, tasarruf sahipleri ile yatırımcıları bir araya getirmek ve riski yönetmek gibi amaçlarla kullanılır.

Serbest piyasa, piyasa fiyatlarının arz ve talep dengesi ile belirlendiği ve devletin müdahalesinin olmadığı veya sınırlı olduğu piyasadır. Serbest piyasa ekonomisinde alıcı ve satıcılar kendi çıkarları doğrultusunda hareket eder ve rekabet ortamı oluşur. Serbest piyasa ekonomisinin avantajları şunlardır:

• Üretim verimliliği ve kalitesi artar.
• Tüketici tercihleri ve ihtiyaçları karşılanır.
• Yenilikçilik ve girişimcilik teşvik edilir.
• Kaynakların etkin dağılımı sağlanır.
  

Serbest piyasa ekonomisinin dezavantajları şunlardır:

• Gelir dağılımı adaletsizliği ve yoksulluk artar.
• Sosyal güvenlik ve refah hizmetleri yetersiz kalır.
• Çevre sorunları ve kaynak tüketimi artar.
• Monopol ve oligopol gibi piyasa bozucu durumlar oluşabilir.
  
  

Çoğu ülke karma ekonomi modelini benimsediği için serbest piyasa ekonomisi tam anlamıyla uygulanan bir sistem değildir. Karma ekonomi modelinde hem serbest piyasa hem de devlet müdahalesi vardır. Devlet, piyasanın işleyişini düzenlemek, rekabeti korumak, sosyal adaleti sağlamak ve kamusal malları sunmak gibi görevleri üstlenir.

Sermaye piyasalarındaki 30 yılı aşkın deneyim ve uzmanlığımız ile hazırladığımız rapor ve bültenlerimize ücretsiz abone olun, piyasalardaki gelişmeleri kaçırmayın!