Varant Nedir, Nasıl İşlem Yapılır?

Finans piyasalarındaki farklı işlem türlerinden biri olan varant bir hissenin mevcut piyasa fiyatından bağımsız olarak gelecekteki belli bir değerden satın alınmasına olanak tanıyan özel bir sözleşmeye sahip olmak gibidir. Varant nedir ve özellikleri nelerdir, detaylı olarak inceledik.

Hisse senedi piyasasında varant ne demek sorusunun yanıtını şöyle açıklamak mümkün: Piyasadaki opsiyonlar yatırımcılara bir hisse senedinin fiyat artışından elde ettikleri kazançları potansiyel olarak büyütme şansı sunar ancak varant hisse çeşitleri doğrudan satın almaya kıyasla daha düşük bir ilk yatırımla satın alma olanağına sahiptir. Varant hisse nedir sorusunun yanıtı ise ilgili emtianın gelecekteki fiyat hareketindeki kaldıraçlı uygulama ile verilebilir.

Borsada varant ne demek sorusu alım ve satım işlemleriyle detaylandırılarak çok daha net açıklanabilir. Varantlar, yatırımcılara belirli bir varlığı önceden belirlenmiş bir fiyattan alıp satma hakkı tanıyan finansal araçlardır. Bu araçlar, yatırımcılara piyasanın hem yükseliş hem de düşüş yönünden kazanç sağlama imkanı sunar. Şimdi alım ve satım varantlarının detaylarına bakalım.

Yatırımcı, varant analizi sonucunda varlık fiyatının yükseleceğine dair bir beklenti içine girmişse, alım yönünde işlem yapar. Alım varantında, yatırımcı ilgili varlığı daha önceden belirlenen kullanım veya işlem fiyatından satın alma hakkına sahiptir. Örneğin, bir yatırımcı belirli bir hisse senedinin fiyatının gelecekte yükseleceğini düşünüyorsa, alım varantı satın alarak bu artıştan kazanç sağlayabilir. Bu durumda, varantın değeri, hisse senedinin fiyatı yükseldikçe artar ve yatırımcı bu artıştan kâr elde eder. Alım varantı, özellikle fiyatların yükseleceğini öngören yatırımcılar için cazip bir yatırım aracı haline gelir.

Analizler varlık fiyatının düşmesi yönünde sonuçlar veriyorsa, yatırımcı önceden belirlenmiş bir fiyattan varlığı satabilir. Satım varantı, yatırımcılara belirli bir varlığı önceden belirlenmiş bir fiyattan satma hakkı tanır. Bu durum, varlık fiyatının düşmesi halinde yatırımcıya kazanç sağlar. Örneğin, bir yatırımcı belirli bir hisse senedinin fiyatının düşeceğini düşünüyorsa, satım varantı alarak bu düşüşten kâr elde edebilir. Varlığın fiyatı düştükçe, satım varantının değeri artar ve yatırımcı bu değer artışından kazanç sağlar. Satım varantı, piyasanın düşüş eğiliminde olduğu durumlarda yatırımcılara avantaj sağlayan bir araçtır.

Varant işlemi nedir sorusunu bir örnekle açıklayabiliriz. Bir şirketin hisse senedi fiyatının şu anda hisse başına 50 TL olduğunu varsayalım. Bu hisse senedi için bir opsiyonun kullanma fiyatı 60 TL olabilir ve bir yıl içinde sona erebilir. Opsiyonun süresi dolmadan önce senedin fiyatı 80 TL’ye çıkarsa yatırımcı şunları yapabilir:

Opsiyonu kullanabilir ve hisse senedini, bir adedi 60 TL üzerinden satabilir.

Hisse senedini bir adedi 80 TL iken satabilir ve hisse başına 20 TL kar elde edebilir.

Varant nedir borsa ve finans ekosistemindeki avantajları nelerdir sorusunu, işlemin özellikleriyle daha detaylı olarak yanıtlamak mümkün:

• Varantlar belirli bir vadeye sahiptir. Vade sonunda hak sahibinin varlık alma veya satma hakkı bulunur. Varantın değeri vade sonunda sıfırdır.
  
  
• Varantta kaldıraçlı yatırım olanağı bulunur. Bu durum kazanç potansiyelini sınırsız hale getirirken toplam riski yatırılan sermaye ile sınırlar.
  
  
• Alım satım işlemleri seans saatleri içinde gerçekleşebilir, emir iptali, fiyat ve miktar değişiminde herhangi bir kısıtlama yoktur.
  
  
• Varantlarda hisse senetlerindeki gibi kar payı, yeni pay alma, tasfiye bakiyesine katılma, şirket yönetimine katılma, oy ve bilgi alma hakkı yoktur.

Varant hesaplama işleminden sonra alış veya satış gerçekleştirilir. Alışta varantın seçiminden sonra aracı kurumun işlem platformu kullanılarak seçilen varant emri girilir. Bu noktada alış fiyatı, miktar ve emir türü bilgilerinin girilmesi de gerekir. Emirler, diğer yatırımcıların emirleriyle eşleştiği zaman işlem gerçekleşir. Yatırımcı hesabındaki varantlardan herhangi biri veya hepsinin satışında da ilgili varantı seçer, platform üzerinden emir verir ve diğer yatırımcıların emirleriyle eşleştiğinde işlem gerçekleşir.

Varant nasıl işlem yapılır sorusunu, kurallarıyla da açıklayabiliriz. Varant işlemleri, Borsa İstanbul Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı'nda (BIST Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar Borsası - VİOP) anlık olarak yapılmaktadır. İşlem yapmadan önce, yatırımcıların bir aracı kurumda yatırım hesabı açması ve risk bildirim formunu imzalaması gerekmektedir. İşlemler BIST VİOP’un seans süresi olan 10.00 - 18.00 saatleri içinde yapılır.

Yatırımcılar varantlarda vade sonuna göre alım ve satım hakkını kullanabilir. Buna dönüşüm denir. Vade içinde yapılan alım satımlar ise takas olarak isimlendirilir.

Varantlarda takas süresi, işlem gördükleri piyasaya ve borsaya göre değişebilir. Türkiye'de Borsa İstanbul'da (BIST) işlem gören varantlarda takas süresi, hisse senetlerinde olduğu gibi T+2 olarak belirlenmiştir. Bu, varant işleminin yapıldığı günden iki iş günü sonrasında işlemin tamamlanacağı ve varantların alıcıya teslim edileceği anlamına gelir.

Varantta dönüşüm yatırımcının elinde bulunan varantı kullanarak bu hakkını yerine getirmesi ve ilgili varlığı alması veya satması anlamına gelir. Yapılan işlem varantın sağladığı hakkın fiilen kullanılması durumudur. Bu süreçte yatırımcı, varantın sağladığı hakları kullanarak varantın dayanak varlığını belirlenen fiyat üzerinden alır veya satar.

Varantta son işlem günü, yatırımcıların varantı alıp satabilecekleri son gündür. Son işlem gününden sonra varantlar piyasa işleminden çıkar ve yatırımcılar artık bu varantlarla alım-satım yapamazlar. Son işlem günü varantın türüne ve ihraççının belirlediği şartlara bağlı olarak değişebilir. 

Varantın dayanak varlığı, piyasa koşulları ve varantın kendi özellikleri gibi değişkener, varantların fiyatlarını etkileyen faktörlerin başlıcalarıdır.

Varantın fiyatı, dayanak varlığın (örneğin, bir hisse senedi veya endeks) piyasa fiyatıyla doğrudan ilişkilidir. Call varantlar (alım varantları) dayanak varlığın fiyatı arttığında değer kazanırken put varantlar (satım varantları) dayanak varlığın fiyatı düştüğünde değer kazanır.

Varantın işleme koyma fiyatı, varantın dayanak varlığı satın alma veya satma hakkını verdiği fiyattır. Dayanak varlığın piyasa fiyatı kullanım fiyatına yaklaştıkça veya aştıkça varantın değeri artar veya azalır.

Varantın vade sonuna kalan süre de fiyatını etkiler. Vade süresi uzadıkça, varantın fiyatı genellikle artar çünkü yatırımcıya daha fazla zaman sağlar. Vade yaklaştıkça, zaman değeri düşer ve bu da varantın fiyatını olumsuz etkiler.

Dayanak varlığın fiyatının volatilitesi, varantın fiyatını önemli ölçüde etkiler. Yüksek volatilite, dayanak varlığın fiyatında büyük dalgalanmalar olabileceği anlamına gelir ve bu da varantların fiyatlarını artırır.

Piyasa faiz oranları da varant fiyatlarını etkileyebilir. Yüksek faiz oranları, call varantların fiyatını artırabilirken put varantların fiyatını azaltabilir; bu da varantların gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri üzerindeki etkilerinden kaynaklanır.

Dayanak varlığın temettü ödemeleri de varant fiyatlarını etkileyebilir. Temettü ödemeleri, dayanak varlığın fiyatını düşürebileceği için, call varantların fiyatını düşürebilir ve put varantların fiyatını artırabilir.

Borsa İstanbul'da (BİST) işlem gören varant kodları belirli bir formata göre oluşturulur. Varant kısa kod ve uzun kod olarak iki farklı şekilde tanımlanır.

Kısa varant kodu, Borsa İstanbul'da (BIST) işlem gören varantların tanımlanmasında kullanılan bir formattır ve varant hakkında önemli bilgileri içerir. Kısa varant kodu genellikle aşağıdaki bileşenlerden oluşur:

1. İhraççı Kodu: Varantı ihraç eden finansal kurumun kodu.
2. Dayanak Varlık Kodu: Varantın dayanak varlığına ilişkin kod.
3. Varantın Tipi: Call (C) veya Put (P) varant olduğunu belirtir.
4. Vade Sonu Tarihi: Varantın vade sonunu belirtir (yıl ve ay olarak).

Bu kodlar genellikle şu şekilde yapılandırılır: İhraççı Kodu + Dayanak Varlık Kodu + Varant Tipi + Vade Ayı ve Yılı

Borsa İstanbul'da (BIST) işlem gören varantların uzun kodları, varantın daha ayrıntılı ve tam olarak tanımlanabilmesi için kullanılan kodlardır. Bu kodlar, kısa kodlara göre daha fazla bilgi içerir ve varant hakkında daha fazla ayrıntı sağlar. Uzun varant kodları genellikle aşağıdaki bileşenlerden oluşur:

1. İhraççı Kodu (3 harf): Varantı ihraç eden finansal kurumun kodu.
2. Dayanak Varlık Kodu (3 harf): Varantın dayanak varlığına ilişkin kod.
3. Varantın Tipi (1 harf): Call (C) veya Put (P) varant olduğunu belirtir.
4. Kullanım Fiyatı (4 karakter): Varantın kullanım fiyatı (dört karakterle ifade edilir).
5. Vade Sonu Tarihi (4 karakter): Varantın vade sonu tarihi (yıl ve ay olarak).

Bu format genellikle şu şekilde yapılandırılır:

İhraççı Kodu + Dayanak Varlık Kodu + Varant Tipi + Kullanım Fiyatı + Vade Ayı ve Yılı

Varant seçerken dikkat edilmesi gereken birçok faktör vardır. Dikkat edilmesi gereken faktörler, yatırımcının risk iştahı, yatırım hedefleri ve piyasa beklentileri doğrultusunda değerlendirilmelidir. İşte varant seçerken göz önünde bulundurulması gereken başlıca noktalar:

• Dayanak Varlık: Dayanak varlığın performansını ve piyasadaki durumunu analiz edin.
• Varant Tipi: Call (alım) mı yoksa Put (satım) varant mı olduğunu belirleyin.
• Vade Süresi: Vade süresinin yatırım stratejinize uygun olmasına dikkat edin.
• Kullanım Fiyatı: Dayanak varlığın mevcut piyasa fiyatına uygun bir kullanım fiyatı seçin.
• Volatilite: Dayanak varlığın fiyatındaki volatiliteyi göz önünde bulundurun.
• Prim ve Likidite: Varantın primini ve piyasa likiditesini değerlendirin.
• İhraççı Güvenilirliği: Varantı ihraç eden kurumun güvenilirliğini kontrol edin.

Bu faktörler, bilinçli ve riskleri minimize eden bir varant seçimi yapmanıza yardımcı olacaktır.

Varant yatırımındaki riskleri şöyle sıralamak mümkündür:

• Kaldıraç etkisi nedeniyle küçük fiyat hareketleri büyük kazanç veya kayıplara yol açabilir.
  
• Vade sonunda varantın değeri sıfıra inebilir.
• Dayanak varlığın volatilitesi varantın değerini ani değişimlere açık hale getirebilir.
• Piyasa koşulları ve likidite sorunları varantların alım-satımını zorlaştırabilir.
• İhraççı riski ve mali durumları varantların güvenilirliğini etkileyebilir.
• Zaman değeri kaybı ve faiz oranlarındaki değişiklikler varantların değerini olumsuz etkileyebilir.
• Temettü ödemeleri ve genel fiyat belirsizliği ise yatırımcıları risk altında bırakabilir.

Gedik Yatırım danışmanlığında, kişisel risk toleransınıza uygun yatırımlarla size ait stratejiler geliştirebilir ve birikimlerinizi değerlendirmeye başlayabilirsiniz. Hemen bir Gedik Yatırım hesabı açmak için tıklayın.