Çekirdek Enflasyon Nedir? Göstergeleri Nelerdir?

Yükselen fiyatların tüketici geliri üzerindeki etkisini belirlemek için çeşitli enflasyon ölçümleri kullanılır. Farklı enflasyon ölçüleri, fiyat değişikliklerinin çok yönlü doğasını yakalamak ve sektörel etkileri anlamak için gereklidir. Birbiriyle bağlantılı olmakla birlikte gruplandırılarak yapılan özel ölçümler sayesinde ekonomik politika daha hassas olarak yönlendirilmiş olur. Ayrıca hem kısa hem de uzun vadeli ekonomik eğilimlerin analizinde detaylı ölçümlerin önemi büyüktür. Kapsamlı yaklaşım politika yapıcılarının, işletmelerin ve tüketicilerin artan fiyatlara karşı daha detaylı bilgilenerek doğru kararlar vermesini sağlar.

Yapılan ölçümlerin her biri enflasyonun tüketicileri nasıl etkilediğinin farklı yönlerini ele alır. Örneğin yaşam maliyetini değerlendirmek için hane halkının doğrudan maruz kaldığı enflasyon oranı olan TÜFE kullanılır. Bireyler tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatını ölçen daha geniş kapsamlı bir başka ölçüm ise PCE olarak kısaltılan Personal Consumption Expenditures Price Index, Türkçesiyle Kişisel Tüketim Harcamaları Fiyat Endeksi’dir. Çekirdek enflasyon da mal ve hizmet maliyetlerindeki değişimi gösteren bir ölçümdür.

Tüketici tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişikliklerin daha derin gözlemlenmesini sağlayan çekirdek enflasyon ne demek sorusu, özellikle finansal politik düzenlemelerle birlikte sıkça gündeme gelir. Detaylı bir çekirdek enflasyon tanımı TÜFE ve PCE ölçümlerini de kapsar. Çekirdek enflasyon tüketici fiyat endeksindeki (TÜFE) veya başka bir fiyat endeksindeki mal ve hizmet ücretlerinin değişimini ölçen ve bu ölçümde gıda ve enerji gibi volatil fiyatları hariç tutan bir enflasyon göstergesidir. Bu göstergede gıda ve enerjinin hariç tutulmasının en önemli sebebi ilgili fiyatların hava koşulları, jeopolitik olaylar ve mevsimsel değişiklikler gibi dış faktörlere hassas olmasıdır. Gıda ve enerji fiyatları bu bağımlılıklardan dolayı büyük dalgalanmalar göstererek enflasyon oranlarını yukarı veya aşağı doğru çekebilir. Gıda ve enerji fiyatlarındaki değişiklikler genellikle geçicidir ve uzun vadeli enflasyon trendini yansıtmaz. Bu yüzden, çekirdek enflasyon, bu oynak fiyatların etkilerini dışarıda bırakır.

Çekirdek enflasyonun öneminden önce sıkça sorulan çekirdek enflasyon neleri kapsar sorusunu yanıtlamak gerekir. Daha istikrarlı ve uzun vadeli enflasyon trendlerini yansıtmayı amaçlayan çekirdek enflasyonun kapsadığı kalemler genel olarak şöyledir:

• Giyim ve Ayakkabı: Kıyafetler, ayakkabılar, aksesuarlar gibi tüketici ürünlerinin fiyatları
  
  
• Barınma: Kiralar, ev sahipliği maliyetleri, bakım ve onarım hizmetleri
  
  
• Dayanıklı Tüketim Malları: Mobilya, beyaz eşyalar, ev aletleri gibi uzun ömürlü ürünler
  
  
• Sağlık Hizmetleri: Hastane hizmetleri, ilaçlar, doktor muayeneleri gibi sağlıkla ilgili harcamalar
  
  
• Eğitim ve Eğlence: Okul ücretleri, kitaplar, kültürel etkinlikler, spor faaliyetleri gibi eğitim ve eğlence harcamaları
  
  
• Ulaştırma: Otomobil fiyatları, toplu taşıma ücretleri, araç bakım ve onarım giderleri (enerji hariç)
  
  
• Diğer Mal ve Hizmetler: Sigorta, finansal hizmetler, kişisel bakım ürünleri ve hizmetleri gibi çeşitli harcamalar

Merkez bankaları para politikası kararlarını verirken çekirdek enflasyonu dikkate alır. Daha istikrarlı ve kalıcı fiyat değişimlerini yansıtan bu veriler gelecekteki enflasyon beklentilerini öngörmek açısından önemlidir. Çekirdek enflasyon verileri ekonomist ve analistler açısından da önemlidir. Verileri kullanarak finansal sağlık ve fiyat istikrarı değerlendirmelerini daha sağlıklı şekilde gerçekleştirebilirler. Böylelikle fiyat baskılarının temel nedenlerinin anlaşılması kolaylaşır. Genel enflasyondan daha az dalgalanan çekirdek enflasyon uzun vadeli trendlerin analizinde de önemlidir. Gelecekteki finansal koşulları öngörmekte daha güvenilir bir gösterge olarak kabul edilir.

Çekirdek enflasyonun hesaplanması birkaç adımı içerir. İlk adımda Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) verileri toplanır. Toplanan veriler bir tüketicinin satın aldığı tipik mal ve hizmet sepetinin zaman içindeki fiyat değişimleridir. İkinci adımda gıda ve enerji kalemleri TÜFE sepetinden çıkarılır. Geriye kalan kalemlerin her birinin toplam harcamalar içindeki payına göre, her bir kalemin tüketici harcamalarındaki önemini yansıtan ağırlıkları belirlenir. Her bir kalemin fiyat değişimi hesaplanır. Bu, belirli bir dönemde (örneğin bir ay, bir yıl) fiyatların ne kadar arttığını veya azaldığını gösterir. Kalan kalemlerin fiyat değişimleri, belirlenen ağırlıklara göre ortalama alınır. Bu hesap da tüm kalemlerin ağırlıklandırılmış fiyat değişimlerini yansıtan tek bir enflasyon oranı verir.

Türkiye’de çekirdek enflasyon oranları analiz ve hesaplamaları Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanır. Oranların hesaplamaları ise Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından raporlanır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın Mart 2024 enflasyon verilerine göre çekirdek enflasyon yıllık artış oranı %75,21 olarak gerçekleşmiştir. Temel mallardaki artış %56,46 ve hizmet grubu için bu artış %96,48 olarak açıklanmıştır. Çekirdek enflasyonun 12 aylık ortalama değişim oranı 2,27 puan artışla %61,94’ten %64,21’e yükselmiştir.

Çekirdek enflasyonun yaygın göstergeleri bulunur. Bu göstergeler ve tanımlar arasında en sık kullanılanları şöyledir:

• TÜFE - Gıda ve Enerji Hariç : En yaygın çekirdek enflasyon göstergelerinden biridir. Bu gösterge, tüketici fiyat endeksinden (TÜFE) gıda ve enerji kalemlerini çıkararak hesaplanır. Bu sayede, daha istikrarlı ve uzun vadeli enflasyon eğilimleri yansıtılır.
  
  
• TÜFE - Mevsimlik Ürünler ve Enerji Hariç: Bu gösterge, TÜFE'den mevsimsel ürünler ve enerji kalemlerini çıkarır. Mevsimsel ürünler, fiyatları mevsimsel değişikliklerden etkilenen kalemlerdir. Bu yöntem, mevsimsel fiyat dalgalanmalarını dışarıda bırakarak daha istikrarlı bir enflasyon ölçümü sağlar.
  
  
• Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri: Ülkeden ülkeye değişen çeşitli özel kapsamlı çekirdek enflasyon göstergeleri mevcuttur. Örneğin, Türkiye'de TÜİK tarafından yayımlanan özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, farklı kalemlerin hariç tutulduğu çeşitli çekirdek enflasyon ölçütleridir. B Endeksi işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içecekler, tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE verilerini kapsar. C Endeksi ise enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE verilerinden oluşur.
  
  
• Hizmetler Enflasyonu: Sadece hizmet sektöründeki fiyat değişimlerini ölçen bir göstergedir. Hizmetler sektöründeki fiyatlar genellikle daha az volatil olduğu için, bu gösterge çekirdek enflasyonun bir bileşeni olarak kullanılabilir.
  
  
• Trimmed Mean CPI: Bu yöntem, en uç yüzde 10 veya yüzde 15'lik fiyat değişimlerini (en yüksek ve en düşük) TÜFE sepetinden çıkararak ortalama enflasyon oranını hesaplar. Bu sayede, aşırı fiyat değişikliklerinin etkisi azaltılmış olur.
  
  
• Median CPI: TÜFE sepetindeki tüm fiyat değişikliklerini sıralar ve ortadaki fiyat değişikliğini alır. Bu yöntem, aşırı uçlardaki fiyat değişikliklerinin etkisini ortadan kaldırarak daha istikrarlı bir enflasyon göstergesi sunar.

Enflasyon verileri ile ilgili en güncel haberleri takip etmek için uzmanlarımız tarafından hazırlanan bülten, rapor ve analizleri inceleyebilirsiniz. Ayrıca, hemen bir Gedik Yatırım hesabı açarak kendi yatırım yolculuğunuza en hızlı ve güvenilir şekilde başlayabilirsiniz.