Ortodoks ve Heterodoks Ekonomi Modeli Nedir?

Ortodoks ekonomi modelinin geleneksel ekonomik teorilere ve politikalara bağlı kalan klasik finansal yaklaşımları ifade ettiğine dair birçok makale* okumak mümkün. Neoklasik olarak da isimlendirilen ortodoks ekonomi politikası geleneksel finansal analiz modeline dayanır. Temelde ortodoks ekonomi, tüketici ve üreticilerin rasyonel maksimizasyonu ve etkileşim dengelerini, kaynak tahsisine odaklanarak analiz eden uygulamalarla karakterizedir.

Ortodoks ekonomi politikası nedir sorusunu, bu modelin hangi dönemde popüler olduğu ile de yanıtlamak mümkün. 20. yüzyılın başlarında popüler olan ekonomik yaklaşım serbest piyasa ekonomisini ve bireysel karar alma sürecinin önemini vurguladığı için gelişmiştir. Bu ekonomi politikası zaman içinde bazı eklektik sorunlara çözüm getirememesiyle eleştirilir. Bu sorunlara göre yaklaşım sadece belirli koşullar altında geçerli olabilir, reel dünya ekonomisinin karmaşıklığı ve değişkenliğini yeterince ele almaz.

Dolayısıyla ortodoks ekonominin gelir eşitsizliği gibi sorunlara çözüm getiremediği vurgulanır. Bazı eleştirmenler de ortodoks ekonominin sosyal ve çevresel etkileri göz ardı ettiğini ve sadece ekonomik büyümeye odaklandığını iddia eder. Bu eleştiriler doğrultusunda alternatif ekonomik yaklaşımlar geliştirilmiş ve uygulanmaya başlamıştır.

Ortodoks ekonomi modelinin dar bir odaklanmaya sahip olduğunu ifade eden birçok araştırma* mevcut. Bu araştırmalara göre rekabet görecelidir ve böyle bir durumda neoklasik model birçok detayı göz ardı eder. Göz ardı edilen faktörler arasında çevresel bozulma ve dar kavramsal rasyonellikle uyumsuz davranış modelleri bulunur. Ayrıca araştırmalar ortodoks ekonominin aşırı derecede formalistik olduğuna dair bilgiler de ileri sürer.

Dolayısıyla bu modelin teknik karmaşıklık durumlarında geçerliliği kalmadığı sonucuna varılır. Bu dezavantajların aşılması için neoklasik modelin bakış açısının genişletilmesi, birçok teknik ve analitik ilerlemelerin entegrasyonu gereklidir. Modelin daha kullanışlı hâle getirilmesi için sürdürülen çalışmalar arasında geleneksel bakış açısına sahip ekonomistlerin eğitimleri de vardır. Eğitim, zaman ve kaynak ihtiyacını artıran önemli bir süreçtir.

Heterodoks ekonomi nedir sorusunu “çeşitlilik” olarak yanıtlamak mümkün. Heterodoks ekonomi politikası geleneksel ekonomi teorilerinden farklı bir yaklaşımı benimser. Bu model, çeşitli ekonomik düşünce okullarının yaklaşımlarını bir araya getirerek piyasa dışı faktörleri ve sosyal, politik etkileri de dikkate alır. Tarihi sürecinin getirileri heterodoks ekonomi modelinin serbest piyasa mekanizmalarına ve devlet müdahalesine de önem verdiğini göstermiştir. Bu ekonomi modeli gelir dağılımı gibi konulara da odaklanır. Ayrıca neoklasik ekonomi teorisinin dışında kalan ve çeşitli alternatif yaklaşımları kapsayan geniş bir perspektifi temsil eder. Bu nedenle heterodoks ekonomik model, finansal alanında post Keynesyen, kurumsal, feminist ve sosyalist bakış açılarını birleştirerek daha kapsamlı bir analiz imkânı sunar.

Heterodoks ekonomi ne demek sorusunun yanıtını, neyi amaçladığını açıklayarak da vermek mümkün.  Ekonomi modelinin temel amacı birey, şirket, devlet gibi farklı finansal bileşenlerin davranışlarını ve etkileşimlerini inceleyerek ekonomik olayları açıklamaktır. Bu model genel olarak çeşitlilik, belirsizlik ve güç ilişkilerini vurgular. Modelin getirilerinden bazıları şöyledir:

• Çeşitlilik ve yenilikçilik teşviki: Farklı düşünce tarzlarına ve yaklaşımlara açık olmalarıyla çeşitliliği teşvik eder ve yenilikçilik potansiyelini artırır.
  
  
• Toplumsal refah odaklılık: Sadece ekonomik büyüme değil aynı zamanda toplumsal refahı da ön planda tutar ve adaletli bir gelir dağılımını hedefler.
  
  
• Sürdürülebilirlik vurgusu: Doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını ve çevresel etkilerin minimize edilmesini önemser.
  
  
• Ortodoks varsayımlara meydan okumak: Heterodoks yaklaşım yerleşik fikirleri sorgulayarak, yeni düşünceleri destekleyerek ekonomik olayların daha incelikli bir şekilde anlaşılmasını teşvik eder.
  
  
• Ekonomik analizi zenginleştirme: Ekonomik analiz için mevcut genel araç setini zenginleştirerek alternatif bakış açıları ve metodolojiler sunar.
  
  
• Önemli faktörlerin vurgulanması: Ortodoks modellerde ihmal edilebilecek sosyal bağlam, güç dinamikleri ve tarihsel etkiler gibi faktörlere dikkat çeker.

Heterodoks ekonomi modeli alternatif bakış açıları sunarken bazı sınırlamaları ve potansiyel dezavantajları da beraberinde getirir. Bu dezavantajlardan bazıları şöyle:

• Konsensüs eksikliği: Heterodoks modeller çok çeşitli düşünce modellerini kapsar. Bu durum tek ve tutarlı bir teori bütünü sunmayı zorlaştırır. Çeşitlilik farklı heterodoks modellerinin karşılaştırılmasını da kapsadığı için teoriler üzerine birleşik bir uygulama oluşturulması zorlaşır.
  
  
• Ampirik testlerde zorluk: Bazı heterodoks modelleri, özellikle de karmaşık tarihsel veya sosyal faktör içerenleri formüle etmek zordur. Bu zorluk sonuçların doğrulanabilirliği ve genellenebilirliği ile ilgili soruları gündeme getirir.
  
  
• Politik önerilerde sınırlı yaklaşım: Heterodoks modellerin doğaları çeşitlilikten oluşur. Dolayısıyla ekonomik model doğrudan politik çözüm önerileri sağlamayabilir. Bu özellikle belirli sorunlara acil çözüm arayan politikacılar için pratik kullanımda zorluk anlamına gelir.
  
  
• Ana akım ekonomiyle entegrasyon: Heterodoks modeller genellikle ortodoks ekonominin temel varsayımlarına meydan okur. Dolayısıyla bu ekonomik modelin egemen ekonomik çerçeveye entegrasyonu gerilimli ve zor olabilir. Bu zorluk iş birliğini engelleyerek heterodoks modellerden elde edilen önemli iç görülerin ana akım ekonomik söyleme dâhil edilmesini zorlaştırır.
  
  
• Önyargı potansiyeli: Bazı eleştirmenler belirli heterodoks modellerin sıkı ekonomik analizler yerine, belirli ideolojik bakış açılarına veya sosyal hedeflere öncelik verebileceğini öne sürmektedir. Bu, teorik çerçeveyi ve sonuçlarını etkileyen potansiyel önyargılar hakkındaki endişeleri artırabilir.

Ortodoks ve heterodoks ekonomik modeller arasındaki temel farklar ekonomi teorisindeki farklı yaklaşımları temsil eder. Bu farkları aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Ortodoks ekonomi nedir sorusunu yanıtladıktan sonra bu ekonomik modeli kullanan ülkelerin ortak özelliklerine geçmek mümkün. Bu sistemi kullanan ülkeler genel olarak serbest piyasa ekonomisi prensiplerini temel alan liberal ekonomik politikaları benimser. Bununla birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bu ekonomi modelini kullanır. Türkiye 1980 yılı sonrasında ortodoks ekonomi ilkelerini benimsemeye yönelik girişimlerde bulunmaya başlamıştır. Bununla birlikte zaman zaman ortodoks ilkeler yerine heterodoks ekonomi politikaları da benimsenmektedir.

Heterodoks ekonomi politikaları genel olarak ülkelerin kronik yüksek enflasyon durumunda uygulanır. Bununla birlikte Kanada, Amerika, Fransa, Belçika, Hollanda, Brezilya, Çin ve Birleşik Krallık gibi ülkelerde bütünleştirici heterodoks topluluklar kurulmuştur.

Şimdi siz de heterodoks ve ortodoks ekonomi politikaları nedir sorularının yanıtlarını biliyorsunuz. Dolayısıyla ülkelerin benimsediği para politikası modeli hakkında detaylı bilgi sahibi olarak yatırımlarınızı yapabilir, böylelikle daha bilinçli stratejiler kurgulayarak birikiminizi artırabilirsiniz. Ayrıca Gedik Yatırım’da bir yatırım hesabı açarak yatırım temsilcinizden kısa ve uzun vadede yatırımlarınızı değerlendirebileceğiniz alternatif stratejiler üzerine de bilgi alabilirsiniz. İstediğiniz yerden, görüntülü görüşme ile dakikalar içinde yatırım hesabınızı açın. 

Kaynakça:

• (PDF) Neoclassical, mainstream, orthodox, and heterodox economics (researchgate.net)
• Orthodox Economics and Economists: Strengths and Weaknesses (worldscientific.com)
• Heterodox Economics - Overview, History Theories (corporatefinanceinstitute.com)
• Heterodox Economics: Definition, Examples, Vs. Orthodox (investopedia.com)
• 169-05.pdf (hmb.gov.tr)
• https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/798524
• Heterodox Economics Directory (heterodoxnews.com)