Kambiyo Senedi Nedir, Türleri ve Özellikleri Nelerdir?

Kambiyo senedi, ticari işlemlerde ödeme aracı olarak kullanılan ve hukuki geçerliliği olan kıymetli evrak türüdür. Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 645. maddesinde yapılan tanıma göre “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez.” Kıymetli evraklar borç ilişkisini yazılı bir belge haline getirerek alacaklının haklarını güvence altına almayı amaçlar. Kambiyo senetleri genellikle ticaret hukuku kapsamında düzenlenir ve belirli şekil şartlarına tabi tutulur. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 670 ile 823. maddeleri arasındaki bölüm kambiyo senetleri ile ilgilidir.

Kıymetli evrak niteliğinde olan kambiyo senetleri bir alacak hakkını içermektedir. Emre yazılı senetler olmakla birlikte poliçe ve bono, nama ve emre; çek ise emre, nama ve hamiline yazılı olarak düzenlenir. Kambiyo senetleri ibraz senetleridir. İbraz ve teslim edilmedikleri müddetçe borç ödenmez. Şekil şartlarına tabi olan senetlerin zorunlulukları Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır. Kambiyo senetlerinin oluşturulmasına neden olan olayın sakat ya da geçersiz oluşu senedin geçerliliğini etkilemez. Bu duruma “İlletten mücerret” adı verilir.

Kambiyo senedinde yer alan beyan ve imzalar birbirine bağımlı değildir. İmzaların istiklali ilkesi geçerlidir. Yani poliçe üzerinde borçlanmaya ehil olmayan kişilerin imzası veya sahte imza bulunduğu zaman, diğer imzaların geçerliliği bu durumdan etkilenmez. Senetlerde, aksi belirtilmediği sürece müteselsil sorumluluk kuralı geçerli olur. Muhatabı veya borçlusu tarafından ödenmeyen borçlarda hamil, senet üzerindeki imzası olan herkese başvurarak alacağının tamamının peşine düşme hakkına sahiptir. alacağının tamamı için başvurma hakkına sahiptir.

Kambiyo senedi türleri poliçe, bono ve çek olmak üzere üç adettir. En yaygın kullanılan kambiyo senetleri bono ve çeklerdir.

Günlük hayatta kullanımı çok yaygın olmayan poliçeler, düzenleyen, lehtar ve muhatap arasındaki havale ilişkisini gösterir. Şekil şartları TTK 671. maddesi uyarınca belirlenmiştir. Senet metninde “Poliçe” kelimesinin geçmesi, eğer Türkçeden başka bir dille yazılmışsa o dildeki kelime karşılığının evrakta yer alması gerekmektedir. Poliçe üzerinde bedel unsuru, belirli bir bedelin ödenmesi konusunda kayıtsız ve şartsız havale bilgisi olması şarttır. Ayrıca poliçe üzerinde vade, ödeme yeri, ödenecek kişinin adı (lehtar), düzenleme tarih ve yeri bulunmak zorundadır. Poliçe herhangi bir kağıda yazılabilir.

Bono veya emre yazılı senet, metninde ilgili kelimelerin (Türkçe ya da yabancı karşılığı ile) geçtiği resmi evraktır. Ödeme yeri, vade gibi bilgilerin yer aldığı evrak, ilgili bedelin kayıtsız ve şartsız ödenmesi vaadini taşır. Matbuu olmasına gerek yoktur. Düzenlenme tarihi, yeri ve ödenecek kişinin adının yazılı olduğu evrak düzenleyenin imzasını da içerir. Bononun vadesi gösterilmemişse, görüldüğünde ödenmesi şart anlamına gelir. Açıkça belirtilmediği takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.

Senedin çek olduğuna dair resmiyet kazanması için, üzerinde Türkçe olarak “Çek” kelimesi ya da farklı bir dilde düzenlendiyse, o dilde “Çek” kelimesine karşılık gelen ibare bulunmalıdır.

Çekler ödeyecek kişinin ticaret unvanını, ödeme yerini, düzenlenme tarih ve yerini, ayrıca düzenleyenin imzasını içerir. Çeklerin düzenlenmesi için muhatabın elinde düzenleyenin emrine tahsis edilmiş bir karşılık bulunması şarttır. Kanun’a göre düzenleyen, muhatap tarafında çekin bir kısım karşılığını hazır bulundurduysa, bu tutarı ödemekle yükümlüdür. Çek, “Emre yazılı” kaydıyla ya da bu kayıt olmaksızın “Emre yazılı değildir” ya da benzer bir kayıtla belirli bir kişiye yazılabilir. Hamiline ödenmek üzere de hazırlanabilir.

Her üç tür de damga vergisinden muaf olduğu için damga pulu yapıştırılmasına gerek yoktur.

Türk Ticaret Kanunu’nda açık şekilde ve detaylı olarak ifade edilen kambiyo senetleri ile ilgili tüm bilgiler kanun maddeleri ile çerçevelenmiştir. Bununla birlikte resmi olarak tanınan kambiyo senedi hukuki geçerlilik kazanması için kanunda belirtilen detaylara sahip olmalıdır. Buna göre kıymetli evrak üzerinde düzenlenme, yani keşide tarihi ve yerinin yazılı olması gerekir.

Alacaklı ve borçlu tarafların kimlik bilgileriyle imzalarının da yer aldığı evrak, ödenecek para miktarı, para birimi ve vadesinin de ibrazıyla kanuna uygun, kıymetli evrak haline gelir. Ayrıca İcra ve İflas Kanunu’nda kambiyo senetlerine özgü düzenlemeler bulunmaktadır.

Kambiyo senedi avantajları ve dezavantajları kullanım amacıyla tarafların beklentilerine göre değişir. Senetlerin birincil avantajı hukuki güvence sağlamalarıdır. Kambiyo senetleri, hukuki yollarla tahsil edilebilir nitelikte olduğundan alacaklıya güçlü bir koruma sağlar. Kolayca nakde çevrilebilen senetler ticari alışverişlerde ödeme aracı olarak da kullanılabilir. Bankalara yapılan kredi taleplerinde teminat olarak kabul edilebilir. Kambiyo senetleri farklı vadelerde ve tutarlarda düzenlenebilir. Böylelikle ticari işlemlerde esneklik sağlar.

Senetlerin çeşitli dezavantajları da bulunur. Borçlu tarafın ödeme yapamaması durumunda tahsilat süreci zaman alabilir. Bu da kıymetli evrakın risk taşıması anlamına gelir. Senedin düzenlenmesi, takibi gibi işlemler ek maliyetlere yol açabilir. Evrakların yasal yükümlülüğü vardır. Taraflar arasında uyuşmazlıklar yaşadığında dava süreci başlatabilir.

Kambiyo senedi nasıl düzenlenir sorusuna cevap vermek için belirli prosedürlere dikkat edilmesi gerektiğini vurgulamak gerekir. Bir kambiyo senedinin düzenlenmesinde öncelikle tarafların belirlenmesi gerekir. Taraflarda borçlu, alacaklı ve varsa kefil bilgileri senede eklenir. Borç tutarı, para birimi ve ödeme tarihi evrak üzerine net bir şekilde yazılmalıdır. Senet, tarafların imzası ile hukuki gerçeklik kazanır.

Kambiyo senetleri alım satım süreçlerinde ticari ödeme aracı olarak, nakit yerine tercih edilir. Bununla birlikte senetler bankalara ya da finans kuruluşlarına sunularak bu kurumlardan kredi temin edilebilir.

Kambiyo senedi ekonomiye etkisi hem mikro hem de makro düzeydedir. Mikro ekonomik etkilerden en önemlisi nakit akışını hızlandırmalarıdır. Senet, çek gibi kıymetli evraklar ticaret hacminin artmasına katkıda bulunur. İkinci önemli etki, finansman arayışında olan şirketlerin işlerini kolaylaştırmasıdır. Kolay borçlanma yolu olan kambiyo senetleri işletme sermayesi yönetimine destek olur.

Makro ekonomik etkileri de banka ve finansal kurumların kredi verme kapasitesinin artması ve ticaretin canlanmasıdır. Kambiyo senetleri şirketler arası ticaret işlemlerini kolaylaştırarak ekonomik büyümeye katkı sağlar.

Finansal sistemde kilit rol oynayan kambiyo senetleri hem bireysel hem de kurumsal düzeyde ödeme ve tahsilat işlemlerini yönetme açısından önemlidir. Bununla birlikte bu kıymetli evrakın yetkin şekilde kullanılabilmesi için tarafların hukuki ve mali detaylara dikkat etmesi gerekir.