Korelasyon Nedir? Korelasyon Çeşitleri Nelerdir?

Korelasyon en basit açıklamasıyla birbirinden bağımsız olarak görünen iki değişkenin birbiriyle uyumlu şekilde hareket etme derecesini açıklayan istatistiksel bir terimdir. Eğer bu iki değişken birbiriyle aynı yönde hareket ediyorsa bu değişkenler pozitif bir korelasyona sahiptir. Eğer zıt yönde hareket ediyorlarsa aralarında negatif bir korelasyon ilişkisi var anlamına gelir. Bu durum finansal açıdan farklı analizlere karşılık gelir. Hangi yöne hareket ettiklerini anlamak için korelasyon katsayısının ne ifade ettiğine bakmak önem taşır. Korelasyon katsayısının değerleri -1,0 ile 1,0 arasında değişir. Katsayı 1,0 ise mükemmel pozitif korelasyon var demektir. Bu, bir menkul kıymet yukarı veya aşağı hareket ederken, diğer menkul kıymetin aynı yönde kilit adımlarla hareket ettiği anlamına gelir. İki varlığın zıt yönlerde hareketinde -1,0 korelasyon katsayısı var ise kusursuz bir negatif korelasyon demektir. Sıfır korelasyon ise iki varlık arasında hiçbir doğrusal ilişkinin olmadığı anlamına gelir.

Korelasyon ne demek sorusunu bir örnekle daha rahat açıklamak mümkün. Örneğin büyük ölçekli yatırım fonları genellikle Standard and Poor's (S&P) 500 Endeksi ile yüksek veya bire yakın pozitif korelasyona sahiptir. Küçük ölçekli hisse senetleri ise S&P ile pozitif bir korelasyona sahip olma eğilimindedir ancak bu o kadar yüksek olmaz. Bununla birlikte opsiyon sözleşmelerinde satma hakkının geçerli olduğu fiyatlar ile temel hisse senedi fiyatları arasında negatif bir korelasyon eğilimi öngörülür. Satım opsiyonu varlık sahibine, varlığın belirli miktarını önceden tayin edilen bir fiyattan satma hakkı verir. Bu hak belirli süre için geçerli olan bir seçenektir, yani bir yükümlülük değildir. Satım opsiyonu sözleşmeleri stok hisse senedi fiyatı düştüğünden daha kârlı hâle gelir. Diğer bir deyişle hisse senedi fiyatı arttıkça satım opsiyonu fiyatları düşer. Bu da doğrudan bir negatif korelasyondur.​

Korelasyonun değişken sayısı ve hesaplama tekniklerine bağlı olarak değişen farklı türleri bulunur. Bu türler korelasyon analizi nedir sorusunu da yöntemsel olarak yanıtlar. Tekniklerin her birinde elde edilen veriler ekonomik sürecin hisse senedi fiyatlarına etkisi ile ilgili analizlerde kullanılır.

Basit korelasyon, değişkenler arasında bir bağlantı olup olmadığını ve eğer varsa, şiddetini ölçmek için uygulanır. İki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi ölçen basit teknikte herhangi bir varlığın, içinde yer aldığı endeksle arasındaki değişimler incelenir. Bu ölçümlerde genellikle “Pearson Korelasyon Katsayısı” kullanılır. Bu katsayıya göre 0 ve 1 değerleri farklı birer anlam ifade eder. Bu rakamlar korelasyon katsayısı nedir sorusunu da yanıtlar. İki değişken arasında bir ilişki yoksa katsayı 0, tam bir bağlantı varsa 1 olur. Basit korelasyon katsayısı hesaplama için kullanılan bir diğer uygulama da Spearman yöntemidir.

Spearman Korelasyon Katsayısı iki sıralı değişken arasında monotonik ilişki olduğunda kullanılır. Monotonik ilişki sıralı değişkenlerin sürekli bir şekilde artan ya da azalan olduğu durumları ifade eder. Yani bir değişken artarken diğer değişken de sürekli olarak artıyorsa bu durum monotonik ilişki anlamına gelir. Aynı durum değişkenlerin azalmasında da söz konusudur. Spearman katsayısı da bu iki değişken arasındaki ilişkinin gücünü ve yönünü ölçer. Pearson Korelasyon Katsayısından farklı olarak değişkenlerin bir dağılım olduğunu göz önünde bulundurmaz.

İki veya daha fazla unsur ile karşılaştırılarak incelenen değişkenlerde kullanılan yönteme çoklu korelasyon adı verilir. Böylelikle parametrelerde gruplamalar yapılabilir ve bu grupların korelasyonu belirli bir değişkene göre hesaplanır. Birden fazla değişkenin iki taraflı bağımlılık derecesini ölçme olanağı tanıyan çoklu teknikler özellikle büyük veri kümeleriyle oluşturulmuş kapsamlı ölçümlerde sıkça kullanılır.

Çoklu korelasyon teknikleri finansal analizde güçlü bir araçtır. Yatırım riskini değerlendirmek, farklı finansal araçların performansını karşılaştırmak ve pazarlama ve reklam stratejilerini optimize etmek için kullanılabilir. Bir şirketin kâr marjı (bağımlı değişken) üzerinde satış hacmi, reklam harcamaları ve üretim maliyetleri (bağımsız değişkenler) gibi faktörlerin etkisini analiz etmek bir çoklu korelasyon tekniği örneğidir. Tıpkı bunun gibi bir hisse senedinin fiyatının beta değeri, P/E oranı ve sektör gibi faktörlerden nasıl etkilendiğini incelemek de çoklu korelasyon yöntemidir. Burada bağımlı değişken hisse senedi bağımsız değişken olarak da sektör kabul edilir. 

Kısmi korelasyon tekniğinde iki değişken arasındaki ilişki hesaplanmasında bir üçüncü değişkenin etkisi de göz önünde bulundurulur. Bu üçüncü parametre, hesaplanan ilk ikisine bir şekilde etkisi olduğunu düşünülen bir bileşendir. Yani iki parametre arasındaki ilişkinin, kontrol aracı olarak sabit tutulan üçüncü değişken üzerinden hesaplanmasıdır. Örneğin bir şirketin kâr marjı ve satış hacmi arasındaki ilişkinin, reklam harcamaları üzerinden analizi kısmi korelasyondur. Aynı şekilde bir ülkenin ekonomik büyümesi ve enflasyon arasındaki ilişkinin dış ticaret hacmi açısından analizinde de aynı teknik kullanılır.

Manuel olarak korelasyon hesaplama işlemi özellikle büyük veri gruplarında son derece karmaşık olabilir. Bununla birlikte katsayıyı hesaplarken zamandan tasarruf etmek için birçok yazılım aracı mevcuttur. Excel’deki CORREL işlevi büyük veri kümesi için iki değişken arasındaki korelasyonu hızlı ve pratik şekilde hesaplamanızı sağlar. Bununla birlikte Pearson Korelasyon Katsayısı’nın manuel şekilde hesaplanmasıyla ilgili adımları aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Elde ettiğiniz sonuca göre bir analiz yapmanız mümkündür. Analize dair tabloyu aşağıda görebilirsiniz:

Günlük hayatta ve finans-borsa alanında gözlemlenen korelasyonlara bazı örnekler vermek mümkün. Ancak korelasyonların her zaman kesinlikle nedensel bir ilişkiyi yansıtmadığını, başka faktörlerin de etkili olacağını göz ardı etmemek önem taşıyor. İşte bazı örnekler:

• Hava Durumu ve Enerji Fiyatları: Sıcak hava dönemlerinde elektrik ve doğal gaz talebi artar, bu da enerji fiyatlarının yükselmesine neden olabilir.
  
  
• Dolar ve Petrol Fiyatları: Petrol fiyatları genellikle Amerikan dolarıyla ters orantılıdır. Doların değerinde artış olduğunda genellikle petrol fiyatları düşüşe geçer, bu tam tersi durumlarda da aynı şekilde, negatif yönlerde gerçekleşir.
  
  
• Faiz Oranları ve Gayrimenkul Fiyatları: Düşük faiz oranları genellikle mortgage faizlerini düşürür ve bu da gayrimenkul talebini artırır, dolayısıyla gayrimenkul fiyatları ile faiz oranları arasında pozitif bir korelasyon vardır.
  
  
• İşsizlik Oranı ve Tüketici Harcamaları: İşsizlik oranı arttığında genellikle tüketici harcamaları azalır çünkü insanlar işsizlik endişesiyle tasarruf etmeye eğilimlidirler. Dolayısıyla işsizlik oranı ile tüketici harcamaları arasında ters bir korelasyon olabilir. Bu örnek negatif korelasyon nedir sorusunun da yanıtıdır.
  
  
• Fiyat ve Talep: Ürün fiyatları ile talep arasında genellikle ters bir korelasyon vardır. Fiyatlar arttığında talep genellikle azalır ve fiyatlar düştüğünde talep artar.

Korelasyon ve regresyon kavramlarının aralarındaki farkları aşağıdaki tabloda detaylı olarak görebilirsiniz:

Yatırımlarınızda farklı analizler yapmanız önem taşır. Hem kısa hem de uzun vadede bu analizlerin size kattığı önemli bilgiler stratejinizi doğru belirlemenizi sağlar.

Kişiye özel yatırım temsilcilerimiz ve çeyrek asrı aşkın tecrübemizle ile her zaman yanınızda olduğumuzu unutmayın. Gedik Yatırım Hızlı Hesap mobil uygulamasını indirerek Yatırım Temsilciniz ile şimdi tanışabilirsiniz.