ÖTV Nedir? Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Oranları

Özel Tüketim Vergisi temelde bir harcama vergisidir. Bu tarz vergilere “dolaylı vergi” de denir. Bu tip vergiler ürün satın alırken üretiminde veya ithalatında bir kereliğe mahsus olarak ödenir.

Örneğin sıfır otomobil satın almak istiyorsanız, bu aracın vergilendirilmemiş fiyatı, motor hacmi gibi bilgiler ÖTV için önemlidir. Devlet siz aracı satın alırken ilgili verilere dayalı olarak belirlenen yüzdelik dilimler üzerinden vergi ister. Bu vergiyi ilk alımda öder, daha sonraki dönemlerde ödemezsiniz ancak tekrar sıfır araba almaya karar verdiğiniz zaman bir ÖTV daha ödemeniz gerekir. Aracınızı ikinci el olarak satmaya karar verirseniz dönemin ÖTV’si üzerinden belirlenen fiyatları göz önünde bulundurarak ücretlendirmeyi yapabilirsiniz. Dolayısıyla ÖTV ikincil piyasada da belirleyici olur demek mümkündür.

Ülkemizde neredeyse her zaman gündemde olan bu vergi türü aslında tüm dünyada kullanılır. ÖTV lüks tüketime giren mücevher gibi mallarda gelir adaletini sağlamayı amaçlar. Bununla birlikte alkol, sigara gibi sağlığa; benzin gibi çevreye zararlı ürünlerin tüketimini de azaltmayı hedefler. ÖTV’nin hangi ürünlere uygulandığını ve neden alındığını öğrenmek için okumaya devam edin.

Özel Tüketim Vergisi Kanunu yayımlandığı tarihten itibaren günlük hayattaki birçok farklı ürün için uygulanmaya başlandı. Kısa dönem içinde satış fiyatında önemli yükselmeler olan birçok malın ÖTV’ye tabi olup olmadığını kontrol edebilirsiniz. Piyasada dolaşan ürünler arasında ÖTV uygulananları 4 sınıfta incelemek mümkündür. Bunlar:

• Akaryakıt: Benzin, motorin ve LPG’de kullanılan gaz gibi yakıtlar, çevre sağlığını doğrudan etkiler. Akaryakıta uygulanan ÖTV ile bu ürünlerin kullanımı kısıtlanır.
  
  
• Motorlu taşıtlar: Motorlu taşıtların ithalatı ve ilk kez satın alınması da ÖTV kapsamı içindedir. Yani ithalatı yapılmış, Türkiye sınırları içinde satılması için gerekli tüm tescil işlemleri tamamlanmış ve ilgili mevzuata göre kaydedilmiş araçlar için ÖTV ödenir. Ayrıca çeşitli nedenlerle kayıt ve tescili yapılamadığı için iade edilen araçlar ile müzayede yoluyla satın alınmış olanlar da ÖTV kapsamındadır.
  
  
• Kolalı ve alkollü içecekler ile tütün mamulleri: ÖTV Kanunu’ndan önceki dönemde alkollü içecekler ve tütün mamullerinden ek KDV alınmaktaydı. İlgili Kanun’un yürürlüğe girmesiyle içki ve sigara da ÖTV kapsamına dâhil edildi. Bununla birlikte meyve suları, mineralli içecekler, gazlı içecekler ve kolalı içeceklerden de farklı oranlarda ÖTV alınır.
  
  
• Dayanıklı tüketim malları ve lüks tüketim malları: Lüks tüketim mallarına kozmetik, kürk ve kürkle yapılmış giysi, dekorasyon için kullanılan bazı cam ürünler, altın veya gümüş kaplama sofra takımları, inci ve kıymetli taşlardan üretilmiş aksesuarlar gibi ürünler girer. Dayanıklı tüketim malları sınıfında ise klima, ısıtıcı, beyaz eşya, küçük ev aletleri, cep telefonu, kulaklık, tırnak makası gibi ürünler yer alır.

Türkiye’de vergi gelirlerinin büyük bir kısmını ÖTV ve KDV gibi dolaylı vergilerin oluşturduğu bir gerçek. Bu tür vergilerden tüketici yükümlüdür. Bununla birlikte tüketicinin daha önceki zamanlarda da dağınık şekilde ödemekte olduğu dolaylı vergi yapısı tek bir çatı altına toplanmıştır. Yani daha önceden parça parça ödenen vergiler ÖTV ismiyle bir araya getirilmiştir. Bu durum tüketiciye satın aldığı ürünün gerçek maliyeti hakkında bilgi verir. Vergi gelirleri tek bir kaynaktan hızlı şekilde toplandığı için ÖTV uygulaması devlet tarafında da takip ve tespit avantajı sağlar.

Özel Tüketim Vergisi’nin alınmasının lüks tüketimi azaltmak, toplum sağlığını korumak ve çevreyi korumak olarak özetleyebileceğimiz başka nedenleri de vardır. Alım gücü yüksek kişiler tarafından satın alınan lüks tüketim ürünlerine uygulanan ÖTV gelir dağılımında hak ve hukuka uygunluğu gözetir. Sağlığa zararları herkesçe bilinen tütün mamulleri ve alkollü içkilere uygulanan verginin amacı ise toplumu bu bağımlılık yapan maddelerden uzak tutmaktır. Benzin, motorin ve diğer yakıtlardaki ÖTV ise bu tarz yakıtla çalışan özel araçların kullanılması yerine daha sağlıklı ulaşım araçlarının tercih edilmesi için bireyleri motive eder. Gideceğiniz yer yakınsa bisiklet gibi araçları kullanabilir, uzaksa toplu taşıma araçlarını tercih edebilirsiniz. İthalattaki Özel Tüketim Vergisi ise dış ticaretteki istikrarı sağlamak için uygulanır.

1990’lı yılların sonu ve 2000’lerin başı ulusal ve global ekonomide çok önemli çalkantıların yaşandığı bir dönemdi. Asya ekonomik krizi ve hemen ardından Rusya’da gerçekleşen devalüasyon Türkiye’de de ciddi bir mali darboğaza yol açmıştı. Aynı yılın ağustos ayında İzmit Gölcük’te, kasım ayında da Düzce’de çok büyük deprem haberleri ile sarsılmıştık. Bu sarsıntı ekonomiye de mali kriz olarak yansımış, ekonomi %6 küçülürken enflasyon %70’lere çıkmış ve bütçe açığı artmıştı.

Yaşanan bu önemli olaylardan dolayı oluşan ekonomik kayıpları karşılamak için öncelikle 26 Kasım 1999’da geçici bir süreliğine Özel İletişim Vergisi yürürlüğe alındı. 2005 yılında yapılan düzenleme ile kalıcı hâle getirilen bu verginin başlangıçta 2003 yılı sonuna kadar yürürlükte olması planlanıyordu.

2000 yılının ikinci yarısı olduğunda ülkede likidite krizi başladı. Takip eden yılın şubat ayında bir başka kriz ile devalüasyon gerçekleşti. Türk Lirası’nın alım gücünde yaşanan düşüş bankacılık sektörünü kilitledi. Birbirini takip eden bu süreçler ekonominin yeniden yapılandırılmasını zorunlu kıldı. Aslına bakarsanız ÖTV bu dönemde oluşan bir kanun değil. ÖTV ile ilgili çalışmaların başlangıç yılı 1993’tür. Hazırlanan kanun tasarısı 1996 yılında TBMM’ye sunuldu ve ilgili düzenlemelerden sonra ekonomide yeniden yapılandırma hamlesiyle kanun tekrar gündeme geldi. 2002 Mayıs’ında Meclis’e yeniden sunularak onaylandı. Özel Tüketim Vergisi Kanunu 12.06.2002 tarihli Resmî Gazete’de yayımlandı ve aynı yılın ağustos ayında yürürlüğe girdi.

Yürürlüğe girdiği tarihten bu yana güncellemeler getirilerek sürekli gündemde kalan Özel Tüketim Vergisi’nin toplam gelir içindeki yeri oldukça önemli. 2022 yılında gerçekleşen vergi gelirlerinin 420 milyar TL’si ÖTV sayesinde oldu. Bu tutar tüm vergi gelirinin %18’ine karşılık geliyor. Bu miktarın yaklaşık yarısı alkol ve tütün ürünlerinden elde edildi. İlgili ürünlerin satışında ÖTV’nin negatif etkisinin beklenenden az olması yatırımcılar için de motivasyon niteliğinde ipuçları taşır. Hisse alım-satımı yaparken ÖTV kapsamına giren ürünlerin satış rakamları ile ilgili detayları takip etmek önemlidir. Hisse alım-satım işlemlerini kolayca yapabilmek için yatırım hesabınızı dakikalar içinde kolayca açabilirsiniz.

Araçlarda ÖTV hesaplanması için bazı bilgilere sahip olmak gerekir. Bir sonraki başlığımızda  ÖTV nasıl hesaplanır sorusunun yanıtlarını bulabilirsiniz. Bununla birlikte 2023 ÖTV miktarlarını aşağıdaki tabloda inceleyebilirsiniz:

Daha detaylı bilgi için Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2023 özel tüketim vergisi oranları içinde yer alan tablolarına göz atabilirsiniz.

Alım satım yapan kişi ve kuruluşların sıkça sorduğu sorular arasında “Araçlarda ÖTV nasıl hesaplanır?” konusu da yer alır. Araçlarda ÖTV hesabı için aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz:

Bu tablodaki bilgileri kullanarak şu hesaplamayı yapmanız gerekir:

ÖTV Tutarı = ÖTV matrahı x Silindir hacmine göre verilen ÖTV oranı

Örneğin matrahı 270 bin TL olan 1600 cc motor hacminden küçük bir araç satın almak istiyorsanız ödemeniz gereken ÖTV tutarı tabloya göre vergisiz TL fiyatının %70’i olur. Hesaplamayı şöyle yapabilirsiniz:

Ödenecek Tutar = 270.000 TL x  %70 = 189.000 TL

Söz konusu aracın toplam fiyatı 270.000 TL + 189.000 TL = 459.000 TL olarak belirlenir.

Özel Tüketim Vergisi ödemek için vergi daireleri ile anlaşmalı bankaları kullanabilirsiniz. Bununla birlikte anlaşmalı bankaların herhangi birinin mobil uygulamasını kullanıyorsanız ödemeyi akıllı cihaz üzerinden de gerçekleştirmeniz mümkün.

Özel Tüketim Vergisi beyannamesi için iki ayrı yöntem vardır. Bu yöntemlerden ilki elektronik beyannamedir. Bu sadece 2A numaralı olarak belirlenen beyannameler için geçerlidir. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın ÖTV 2A Beyanname İşlemleri sayfasına giderek öncelikle sorgulama yapıp daha sonra işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Diğer yöntem ise 2B numaralı ÖTV beyannamesi içindir. Bu beyanname için vergi dairesine bizzat gitmeniz gerekir.

Faturada ÖTV gösterimi için ilk olarak toplamının hesaplanması önemlidir. Matrahı ilgili tablolarca belirlenmiş ürünün faturalandırmasını yaparken ÖTV ve KDV oranlarını göz önünde bulundurmalısınız. Satışı muhasebeleştirirken kayıtlarda “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” ismiyle gösterilmesi gerekir. Muhasebe kaydına detaylı olarak şöyle işlenir:

102 Bankalar = Ürünün toplam fiyatı (ÖTV ve KDV dâhil)

600 Yurt İçi Satışlar = Ürünün vergilendirilmemiş matrahı

360 Ödenecek Vergi ve Fonlar = Hesaplama sonucu elde edilen ÖTV tutarı

391 Hesaplanan KDV = Hesaplamayla bulunan KDV miktarı

Sıfır araçların satın alınma amaçlarına göre, ödenen verginin bir kısmının maliyete eklenmesi mümkün. Şirket masrafı olarak beyan edilebilen bu miktar 2023 yılı için maksimum 440 TL.

İlgili Kanun engelli bireyler için bazı muafiyetler sağlar. Muafiyet için ön şart bireyin engelli raporu almış olmasıdır. Engelli raporunu tam teşekküllü devlet hastanesinden almak gerekir. Bu raporlarda kişinin yüzde kaç engelli olduğu bilgisi yer alır. 2023 yılı itibarı ile alınan raporda %40 - 89 engel ibaresi varsa ÖTV indirimi %26.3 oranındadır. Engelli raporunda %90 ve üzeri engellilik durumu olan bireyler ise ÖTV’den muaftır. Dikkat etmeniz gereken en önemli detay ilgili raporda “ÖTV istisnalı araç kullanabilir” ibaresinin olmasıdır. Ayrıca ÖTV muafiyeti hakkı olan aracın vergisiz fiyatının 1.004.299 TL’yi geçmemesi gerekir. Aracın motor silindir hacmi ile ilgili kısıtlamalar ve yasal uygulamalar ise artık uygulanmıyor.