BIST 100
Tüketicilerin hangi mal ve hizmetlerin üretileceğine karar verdiği ekonomi türüdür. Talep, üretilecek mal ve hizmetleri belirler. Bir mala olan talep arttığında o malın fiyatı da artacaktır. Bu, şirketlerin karlarını maksimize etmelerini sağlar.
Girişimcilere değer katma özgünlüğü veren piyasa ekonomisi önemli motivasyon unsurları içerir. Bu unsurların başında girişimcinin kullandığı girdiden daha değerli çıktılar yaratabilme kabiliyeti yer alır. Dinamik sistemde başarılı olanlar yükselirken başarı gösteremeyenler elenir. Böylelikle yerlerini daha yenilikçi ve verimli olanlara bırakır. Piyasa ekonomilerinde çoğu karar arz ve talep yasalarına göre belirlenir. Bu sayede tüketici istek, fiyat ve üretim miktarları üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olur. Ekonomistlerin genel olarak fikri, bu sistemin daha iyi finansal sonuçlar ürettiğidir. Farklı görüşler ise ülkenin uzun vadeli refahında en ideal sistemin piyasa ve merkezi planlama arasındaki dengeden geçtiği üzerinde yoğunlaşır. Bu yazımızda piyasa ekonomisi nedir ve nasıl çalışır, detaylı olarak inceleyeceğiz.
Piyasa ekonomisi ne demek sorusunun yanı sıra sistemin nasıl çalıştığına dair de bilgiler vermek önemli. Piyasa ekonomisinin bazı temel prensipleri bulunur. Bu prensiplerden ilki özel mülkiyettir.
Bireyler ve kuruluşlar üretim araçlarıyla diğer varlıklar gibi mülkiyet haklarına sahiptir. Bu haklar kaynakların kontrolünü ve kullanımını belirleyerek girişimcilere yatırım yapma ve kâr elde etme özgürlüğü verir. Bir diğer ilke alıcı ve satıcıların zorlama veya hükümet müdahalesi olmadan kendi aralarında anlaşarak mal ve hizmet alışverişi yapmalarıdır. Bu özgürlük her iki taraf için en uygun şart ve fiyatların oluşmasını sağlar. Hizmet veya ürünü üreten farklı firmalar tüketiciyi cezbetmek, pazar payı kazanmak için birbiriyle yarışır. Rekabet firmaları daha verimli olmaya ve daha iyi ürünler sunmaya teşvik eder.
Piyasa ekonomisinin bir diğer ilkesi de fiyatların belirlenmesinde arz ve talebin rol oynamasıdır. Talep arttıkça fiyatlar yükselir, arz yükseldikçe fiyatlar düşer. Bu mekanizma kaynakların en çok ihtiyaç duyulan alanlara aktarılmasını sağlar.
Piyasa ekonomisinin işleyişinin ilk aşamasında tüketicinin talep oluşturması bulunur. Tüketici ihtiyaç ve isteklere göre belirli mal ve hizmetlere talep gösterir. Talep vasıtasıyla ürün ve hizmetlerin üretilmesi için gerekli motivasyon sağlanmış olur. İkinci aşamada talep edilen mal veya hizmetin üretimi yer alır. Bu noktada üretici talebi karşılarken kâr elde etmek için çalışır. Bu durum üreticinin arz sunması aşamasını yaratır. Arz üretilen mal ve hizmetlerin miktarını temsil eder.
Piyasa ekonomisinin çalışma aşamalarında bir sonraki süreç fiyat belirlenmesidir. Fiyatlar arz ve talep etkileşimi sonucu oluşur. Talep yüksek ve arz düşükse fiyatlar yükselir. Talep düşük ve arz yüksekse fiyatlar düşer. Arz ve talep eşitlendiğinde denge noktası oluşur. Bu noktada, üreticiler tüm ürettiklerini satabilir ve tüketiciler tüm isteklerini karşılayabilirler. Denge noktası, piyasanın istikrarlı olduğu ve her iki tarafın da tatmin olduğu durumu temsil eder.
Bireysel kararların yönlendirdiği ticaretle ilerleyen piyasa ekonomisi özellikleri refahın maksimizasyonu ve kaynakların en etkin şekilde tahsis edilmesi gibi belirli amaçlara hizmet eder. Aşağıda piyasa ekonomisinin beş temel özelliğini ve her birinin amacını detaylı bir şekilde inceleyelim:
Özel Mülkiyet:
Amaç: Özel mülkiyet sistemi, kaynaklara yatırım yapılmasını ve uzun vadeli planlama yapılmasını teşvik eder. Yatırımcılar, mülkiyet haklarının korunacağına dair güvenceye sahip oldukları için kaynaklarını geliştirmeye ve yenilikler yapmaya daha isteklidirler. Bu da ekonomik büyüme ve kalkınmaya katkıda bulunur.
Serbest Girişim:
Rekabet:
Fiyat Mekanizması:
Kar Amacı:
Piyasa dalgalanmaları, ekonomik süreçler ve finansal yaklaşımlarla ilgili güncel bilgilere ulaşarak yatırımlarınızı en etkin şekilde yönetmek için uzmanlarımızın hazırladığı rapor ve analizler’den faydalanabilirsiniz.
© 2023 Gedik Yatırım Menkul Değerler AŞ. Tüm Hakları Saklıdır.