Ülkelerin Para Birimleri ve En Sık Kullanılan Para Birimleri

Dünyada neden bazı para birimleri diğerlerinden daha çok kullanılır biliyor musunuz?

Para birimleri arasındaki bu popülariteyi belirleyen bazı önemli faktörler vardır. Siyasi tarihsel bileşenleri de olan bu faktörlerin en başında ekonomik güç ve istikrar gelir. Bir ülkenin ekonomisinin genel durumu, para biriminin küresel kabulünde büyük rol oynar. Bir diğer faktör de rezerv para birimidir. Küresel merkez bankaları döviz rezervlerinin bir parçası olarak çeşitli para birimlerini tutar. Rezerv para birimleri sıralaması genellikle ABD doları, Euro ve Japon yeni olarak belirlenir. Bunun en önemli nedeni bu üç para biriminin güçlü ekonomik istikrarıdır.

Dolar veya ABD doları olarak isimlendirilen para birimi küresel çapta en çok işlem gören varlıktır. Küresel olarak en çok ticaretin yapıldığı forex ekosisteminin en önde gelen para birimidir. Dolar ayrıca birçok ülkenin merkez bankasıyla kurumsal yatırım kuruluşları tarafından resmi olmayan küresel rezerv para birimi olarak hareket eder. Bazı ülkeler resmi para birimi olarak da dolar kullanır. Buna “dolarizasyon” adı verilir. ABD doları ham petrol ve değerli metal gibi birçok emtia için de standart para birimi olarak da kullanılır.

IMF verilerine göre küresel piyasada en çok işlem gören ikinci para birimi euro’dur. Euro, onu kullanan birçok ülkenin de resmî para birimidir. 1 Ocak 1999’da dünya piyasalarına sunulan, yaklaşık üç yıl sonra da banknot ve madenî para olarak dolaşıma giren para birimi, Afrika’daki birçok ülke tarafından kur sabitleme amacıyla kullanılır. Bunun amacı ilgili ülkelerin döviz kurunu istikrara kavuşturmasıdır. Euro yaygın olarak kullanılan güvenilir para birimleri arasında olması sayesinde forex piyasasında da yaygınlaşmıştır. İşlem yaptığı tüm döviz çiftlerine likidite katar. Bu para birimi spekülatörler tarafından da sıkça alınıp satılır. Bunun en önemli nedeni euro bölgesinin veya üye ülkelerin genel ekonomik sağlığına yönelik müdahalelerdir. Bu ülkelerdeki siyasi olaylar ve yerel faiz oranlarının önemli ölçüde düşmesi para biriminin ticaret hacimlerini artıran önemli unsurlar arasında yer alır.

Japon Yeni, Asya para birimleri arasında en çok işlem gören para birimidir; birçok kişi tarafından Japonya'nın imalatla ihracata dayalı ekonomisinin temel gücünün bir göstergesi olarak görülür. Japonya ekonomisi ilerledikçe yen de hareketini paralel yönde sürdürür. Forex yatırımcıları yen para birimini Güney Kore, Singapur ve Tayland gibi ekonomileri dikkate alarak Pan Pasifik Bölgesi’nin genel durumunu ölçmek için de takipte tutar. Bu takip diğer kurların kullanım yüzdeleriyle ilgili artışları ve düşüşleri incelemek için de önemlidir.

Yen, aynı zamanda forex çevrelerinde de iyi bilinmekte olup bunun nedeni kâr taşıma ticaretidir. Kâr taşıma ticareti, iki para birimi arasındaki faiz oranlarının farkından kazanç elde etme stratejisi olarak tanımlanabilir. Bu strateji ile kazanç sağlayan yatırımcılar düşük faiz oranlı yeni neredeyse sıfır maliyetle satın alır. Daha sonra borçlandığı miktarı yüksek getirili para birimlerine yatırım yapmak için kullanır. Kazanç bu süreçte ortaya çıkan oran farklılıklarından sağlanır. Federal Rezerv Sistemi Guvernörler Kurulu’nun raporu Japon para biriminin sürekli borçlanmasının değer kazanmayı zorlaştırdığını gösteriyor. Rapora göre diğer para birimleriyle aynı temellerle işlem gören yen’in değerini etkileyen başka bileşenler de var. Bu bileşenler arasında en dikkat çekenler, uluslararası faiz oranları ile dolar ve euro gibi daha yoğun işlem gören para birimleridir.

Kripto para birimleri sanal pazarda kullanılan para birimleridir. Genellikle sanal cüzdanları olan kişiler arasında merkezi olmayan bilgisayar ağları üzerinde değiş tokuş edilir. Bu işlemler blockchain olarak bilinen yüksek korumalı data banklarıyla kamuya açık olarak kaydedilir. Kripto varlıklar açık kaynaklıdır. Bu nedenle kopyalanmaları yüksek güvenlik sistemleriyle önlenir. Blok zincir teknolojisinin işlem doğrulama prosedüründe banka gibi merkezi bir otoriteye ihtiyaç olmadığı için bu önemlidir. 2009 yılında yaratılan Bitcoin açık ara en önde giden kripto para birimidir. Piyasa değeri 1 trilyon doların üzerine çıkmıştır. Son yıllarda Bitcoin’i Ethereum takip etmeye başlamıştır. Talepteki artış, çok sayıda kripto para çeşidinin de oluşturulmasını tetiklemiştir.

Bir zamanlar sadece teknoloji misyonerlerinin ilgi alanı olan sanal para birimleri özellikle de Bitcoin, ana akım ticarette popülerleştikçe trilyon dolarlık değerlemelere hızla yükseldi. Kasım 2021'de Bitcoin'in fiyatı ilk kez 60 bin doların üzerine çıkmış, şubat 2023 itibarıyla da 23 bin dolara düşmüştü. 2022 ortasında NBC tarafından yapılan bir anket ABD’li yetişkinlerin tahmini olarak %20’sinin kripto para birimi üzerinden yatırım ve ticaret yaptığını gösteriyor.

Para birimi sembolleri oluşabilecek karışıklıkları önleyerek ilgili parayı bir bakışta tanımlamak için oldukça avantajlıdır. Çoğunlukla her ülke için benzersiz olan bu tasarımlar, para biriminin hangi ülkeye ait olduğunu ifade eden işaretlerdir. Bazı ülkelerin para birimleri ve sembollerini aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Kripto para sembolleri de şöyle listelemek mümkün:

Para biriminin yazımı ile ilgili ülkeden ülkeye farklılıklar bulunur. Özellikle İngilizce konuşulan ülkelerde ve Güney Amerika’da para birimi tutardan önce yazılır. Genel olarak Avrupa ülkelerinde sembolün tutarın sonunda kullanılması yaygındır. Bazı ülkelerde ise para birimi simgesi ondalık ayracın olması gereken yerde kullanılır, 20$00 gibi.¹

Para birimi ülkenin ekonomik güvenilirliğinin yanı sıra başka faktörlerden de etkilenir. Bunlar arasında tarihsel ve siyasi dinamikleri saymak mümkün. Tarih boyunca süregelen sömürgeci güçlerin etkisi küresel para birimlerinin şekillenmesinde rol oynamıştır. Bunu ABD doları, İngiliz sterlini örneklerinde görebiliriz. Uluslararası ticarette bir para biriminin yerleşik kullanımı da yenilerin benimsenmesini zorlaştırır. Bu atalet de yerleşik para birimlerinin hakimiyetini yönlendiren önemli etkendir.

Ekonomik göstergeler bir ülkenin finansal yapısının gücünü ölçer. Konut veya perakende sektörü gibi önemli dinamikler sektörel olarak genel ekonomiye katkıda bulunur. Bununla birlikte GSYİH veya işsizlik gibi veriler de ekonomi bütününün ölçümünde önemli bileşenlerdir. Para biriminin değerini belirleyen en önemli iki ekonomik gösterge faiz oranlarıyla enflasyondur. Faiz oranlarının değiştirilmesi borçluları etkiler. Enflasyon ise belirli dönemde mal ve hizmet fiyatlarının artışını ölçen kavramdır. Enflasyonun artışı fiyatların daha da hızlı yükselmesi anlamına gelir. Enflasyon oranınıdaki düşüşte ise fiyatlar daha yavaş oranlarda yükselmeye devam eder. Enflasyondaki artış insanların gelirinin azalıp, harcama kapasitelerinin düşmesi anlamına gelir. Bu da ekonomi üzerinde olumsuz etki yaratır.

Para birimlerini etkileyen bir başka faktör de siyasi dinamiklerdir. Siyasi istikrar ve sağlam yönetim yabancı yatırımı çeker, ekonomik büyümeyi teşvik eder. Bunlar bir ülkenin para biriminin kütlesel olarak kabul edilmesinde önemli katkılardır. Bununla birlikte güçlü uluslararası ticaret anlaşmaları da itibarı artırabilir. Örneğin euro popülaritesi Avrupa Birliği’nin ekonomik ve politik entegrasyonundan kaynaklanır.

Döviz kuru iki birim arasındaki önemli değişkendir. Birçok faktörle ilişkili şekilde dalgalı hareket gösterebilir veya farklı bir para birimine sabitlenebilir. Bu sabitlenmelerde de değişkenliklerini korurlar ancak ancak bağlı oldukları para birimiyle birlikte hareket etmeye devam ederler. Döviz kurları bu birimlerin birbirine göre değerini belirler.

Döviz kuru hareketleri bir ülkenin diğer ülkelerle ticari ilişkilerini doğrudan etkiler. Bir ülkenin yüksek döviz kuruna sahip olması dış pazarlarda ihracatını daha ucuz ithalatını ise daha pahalı hâle getirir. Dolayısıyla döviz kuru küresel pazarda ülkenin ticari dengesini etkiler.

Portföyünüzün büyük bir kısmı döviz kurlarına bağlıysa yatırımınızın gerçek değerini belirleyen etken de ağırlıkla bu dinamik olur. Düşük döviz kuru gelirin satın alım gücüyle elde edilen sermaye kazançlarını doğrudan azaltır. Döviz kurundaki değişim çoğu zaman en deneyimli iktisatçıları bile şaşırtabilen çok sayıda karmaşık faktör tarafından belirlenir. Bu nedenle döviz kurlarını etkileyen faktörler hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak önemlidir.

Döviz kurları çoğunlukla iki ülke arasındaki ticari ilişkiyle ilgilidir. Aşağıda okuyacağınız temel belirleyiciler listesi bir sıralama gözetmez. Her bir faktörün önemi görecelidir. İşte bu belirleyicilerden bazıları:

• Enflasyon farklılıkları: Sürekli düşük enflasyon oranına sahip bir ülkenin satın alma gücü diğer para birimlerine göre artıştadır.
  
  
• Faiz oranlarındaki farklılıklar: Faiz oranları, enflasyon ve döviz kurları birbiriyle yüksek oranda ilişkilidir. Yüksek faiz oranları yabancı sermayeyi çekerek döviz kurunu yükseltir. Ancak ülkedeki enflasyonun diğerlerinden çok daha yüksek olması veya ek faktörlerin para biriminin düşmesine neden olması durumunda, yüksek faiz oranlarının etkisi hafifler.
  
  
• Kamu borcu: Ülkeler kamu sektörü projeleriyle hükümet finansmanı için büyük ölçekli bütçe açığı oluşturabilir. Bu tür faaliyetler borç enflasyonunu büyütür, eğer enflasyon yüksekse döviz kuru doğrudan etkilenir.
  
  
• Ticaret şartları: Ticaret haddi ithalat ve ihracat fiyatlarını karşılaştıran bir kavramdır. Bir ülkenin ihracat hacmi, ithalatına göre fazlaysa o ülkenin ticaret hadlerinde iyileşme olur, kur da bundan olumlu yönde etkilenir.
  
  
• Güçlü ekonomik performans: Yabancı yatırımcılar kaçınılmaz olarak sermayelerini yatıracakları güçlü ekonomik performansa sahip istikrarlı ülkeler arar. Bu tür olumlu niteliklere sahip bir ülke yatırım fonlarını daha fazla siyasi ve ekonomik risk taşıdığı düşünülen diğer ülkelerden uzaklaştırır.

Para birimlerinin evrimi eski çağlardan günümüze kadar önemli değişimlerle yoluna devam ediyor. Tarih öncesi dönemlerdeki örneklerden günümüze kadar geçirdiği tüm süreçler piyasalardaki hareketliliğinin de en önemli göstergesidir.

Bir deniz kabuğu veya metal parçasından bilgisayarlar tarafından üretilen elektronik kodlarla temsiline kadar tüm para birimlerinin bir değeri vardır. Bu değer insanların ona bir değişim aracı, ölçü birimi ve zenginlik göstergesi olarak verdiği öneme bağlıdır. İnsanlık tarihinin son 5 bin yıldır bir parçası olan paradan önce, takas sisteminin kullanıldığı tarihçiler tarafından da doğrulanıyor. Barter, doğrudan mal ve hizmet ticaretidir. En eski para birimleri hayvan derileri, tuz, silahlar gibi kolay ticaret metalarından oluşuyordu. Ticareti yapılan bu mallar, çoğu durumda bir değişim aracı olarak da hizmet ediyordu. Paranın kullanılmaya başlanmasının en büyük başarılarından biri işlerin yapılabilme hızının artmasıydı.

Ağustos 2021'in başlarında Zhengzhou Devlet Üniversitesi'nden Çinli arkeologlar, Çin'in Henan Eyaletindeki Guanzhuang'da dünyanın bilinen en eski, tarihi kesin olarak belirlenmiş madeni para basım alanının keşfedildiğini duyurdu. Bu tesis MÖ 640 civarında zamanın ilk standartlaştırılmış biçimlerinden biri olan maça paralarını basmaya başlamış görünüyor.² MÖ 600 yılında Lidya Kralı Alyattes, ilk resmi para birimi kabul edilen Lidya stateri'ni basar. MS 1260 yılında ise Çin'in Yuan Hanedanı madeni paradan kâğıt paraya geçer. Günümüzde modern Amerikan banknotlarının "Tanrıya Güveniyoruz" dediği yerde o dönemdeki Çince yazı şu uyarıda bulunur: "Sahtecilik yapanların kafaları kesilecek."

Tarih boyunca yukarıda sözünü ettiğimiz dinamikler ve daha başka değerler sayesinde birçok para birimi diğerinden daha değerli işlem görmüştür ancak bazılarına tarih boyunca en yüksek değer atfedilir.

Tarihteki en değerli para birimleri arasında Kuveyt Dinarı dikkat çeker. Kuveyt büyük bir petrol ihracatçısı olduğundan Kuveyt dinarının değeri de petrol fiyatlarına bağlıdır. Küresel petrol fiyatlarındaki değişiklikler Kuveyt dinarını doğrudan etkileyerek değerde dalgalanmalara yol açar. Hükümet tedbirleri ve Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemeler de değerin korunmasında önemli rol oynar. 2023 yılı itibarıyla Kuveyt dinarı 1 KWD = 3,25 USD döviz kuruyla dünyanın en değerli para birimi olmaya devam ediyor.

Birleşmiş Milletler resmi olarak 180 para birimini yasal ödeme aracı olarak tanır ancak popülerlik para biriminin sahip olduğu güce eşit değildir. Bu kavram bir ülkenin para biriminin mallar, hizmetler veya diğer ülkelerinki ile takas edildiğinde satın alma gücünü ifade eder. Bir para biriminin dünyadaki en değerli veya en pahalı unvanına sahip olup olmadığını tespit etmek için çeşitli faktörlerin kapsamlı bir analizi gereklidir. Bu faktörler arasında döviz piyasalarındaki arz ve talep dinamikleri, enflasyon oranları, yurt içi ekonomik büyüme, ilgili merkez bankasının uyguladığı politikalarla ülkenin genel ekonomik istikrarı yer almaktadır. Yine de küresel pazarda en güçlüler listesinin ilk 5’inde “dinar” olması, bu para biriminin kullanıldığı topraklardaki fosil yakıtlarıyla alakalıdır diyebiliriz.³

Gedik Yatırım olarak finansal piyasalardaki yolculuğunuzda size rehberlik etmek için çeyrek asrı aşkın tecrübemizle yanınızdayız. Uluslararası piyasalarda Forex’ten Eurobond’a, döviz yatırımlarından küresel ekonomik trendlerin anlaşılmasına, Yurt Dışı Borsalardan Londra Metal Borsası’na kadar her adımda ulaşabileceğiniz uzmanlarımız ile size sadece rakamlar ve grafikler sunmuyor, bu bilgilerin arkasındaki hikayeleri ve nasıl etkili kararlar alabileceğinizi de anlatıyoruz.

Birlikte, döviz piyasalarındaki dalgalanmaların ardındaki mantığı çözüyor, küresel ekonominin karmaşıklıklarını basitleştiriyoruz. Uluslararası piyasalarda sizin için en uygun fırsatları belirleyerek bilinçli yatırımlar yapmanıza yardımcı oluyoruz. Gedik Yatırım'ın bu yolculukta sizlere sunduğu derin bilgi birikimi ve uzmanlık, kararlarınızı güçlendirirken finansal hedeflerinize ulaşmanız için gereken güveni de sağlıyor. Hemen Gedik Yatırım’da hesap açın, yeni finansal yolculuğunuzu birlikte tasarlayalım.

Kaynaklar:

• https://wise.com/gb/blog/world-currency-symbols
• https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/abs/radiocarbondating-an-early-minting-site-the-emergence-of-standardised-coinage-in-china/178ECC2B245A017BF684BE1EFC732BD1
• https://www.forbesindia.com/article/explainers/highest-valued-currencies-world/85581/1#:~:text=The%20highest%2Dvalued%20currency%20in,high%20demand%20for%20its%20currency.