Finansal Okuryazarlık Nedir?

Finansal okuryazarlık günlük harcamalardan uzun vadeli bütçe tahminlerine kadar birçok faktörün yönetilmesi açısından çok önemlidir. İflas, temerrüt ve hacizle sonuçlanabilecek yüksek borç düzeylerinden kaçınırken emeklilikte yeterli geliri sağlayacak kadar planlama ve tasarruf yapmak gibi avantajlar sağlar.

OECD/INFE 2023 uluslararası yetişkinlerin finansal okuryazarlığı araştırması katılımcı ülke ve ekonomilerde ortalama finansal okuryazarlık puanını 100 üzerinden 60 olarak belirledi. Katılımcı ülke ve ekonomilerde yetişkinlerin %84'ü enflasyonun tanımını anlarken sadece %63'ü “para - zaman değeri” kavramını kendi tasarruflarına uygulayabiliyor. Dolayısıyla harcamalarını etkileyen faktörlerin uzun vadede finansal stabilizasyonlarına etkisi hakkında bir fikirleri olamıyor. Bu nedenle hayatlarında en az bir kez kimlik avı, kişisel bilgi, yatırım dolandırıcılığı ile yetkisiz veya tanınmayan işlem gibi mağduriyetler yaşayabiliyorlar. Katılımcı ülke ve ekonomilerin tamamında bu tür finansal dolandırıcılık kurbanı olan yaklaşık üç yetişkinden ikisi, minimum hedef olan finansal okuryazarlık puanına ulaşamıyor.

İnsanlar günlük hayatlarında kısa vadede risk ve ödül arasındaki ilişkiyi anlayabilir, bir şeyi satın almadan önce para hesabı yapabilir ancak finansal ürünlerle ilgili karşılaştırma yapmak, özellikle finansal hizmetleri satın alırken bağımsız kaynaklardan tavsiye almak gibi uzun vadeye yansıyan alışkanlıklar için finansal okuryazarlık gereklidir.

Birçok katılımcı ülke ve ekonomide, herhangi bir finansal ürüne sahip yetişkinlerin çoğunluğu (%63) minimum hedef finansal okuryazarlık puanını (100 üzerinden en az 70 puan) alamıyor. Bu durum küresel çapta finansal okuryazarlık oranının önemli ölçüde düşük olduğunun bir göstergesi. Bu düşük oran, risk oranı yüksek yatırımlara ya da dolandırıcılıklara karşı savunmasız kalan ve uzun vadeli finansal hedeflere ulaşamayan insanların çoğalmasına yol açabiliyor.

Finansal okuryazarlığı etkileyen faktörleri şöyle sıralamak mümkün:

Eğitim ve sosyal güvence: Araştırmalar daha yüksek düzeyde örgün eğitim almış kişilerin, daha yüksek gelire sahip yetişkinlerin ve istihdam edilen insanların finansal okuryazarlık düzeylerinin daha iyi olduğunu gösterir.

Eşitlik: Erkeklerin finansal okuryazarlık düzeyi ortalama olarak kadınlardan biraz daha yüksektir ancak bu farklılık 100 üzerinden 2 puandan daha azdır. Bu cinsiyet farklılığı genel olarak finansal bilgideki farklılıklardan kaynaklanır. Bunun yanında finansal tutum veya davranışlardaki cinsiyet farklılıkları çok küçüktür.

Kazanç: Yüksek gelirli yetişkinlerin finansal okuryazarlık düzeyleri, düşük gelirli yetişkinlere göre daha fazladır. Gelir aynı zamanda finansal bilgi, finansal davranış ve finansal tutumlarla da güçlü bir şekilde ilişkilidir.

İstihdam durumu: İşsiz olan ya da işgücünün dışında kalan veya serbest meslek sahibi olan yetişkinlerin finansal okuryazarlık düzeyi, çalışan yetişkinlere göre daha düşüktür.

Yaş: Katılımcı ülkeler ve ekonomiler genelinde ortalama olarak 18-29 yaş arası yetişkinler arasında finansal okuryazarlık düzeyleri, 30-59 yaş arası yetişkinlere kıyasla daha düşüktür ancak bu farklar küçüktür (100 üzerinden 2 puan civarında). Brezilya, Panama ve Paraguay gibi bazı Latin Amerika ülkelerinde ise genç yetişkinlerin finansal okuryazarlık düzeyleri 30-59 yaş arası yetişkinlere göre biraz daha yüksektir.

Bilinçli ve sağlam kararlar verebilmek için finans okuryazarlığı günümüzün karmaşık mali dünyasında her zamankinden daha önemli hale gelmiştir. Finansal okuryazarlık, bireylerin para yönetimi, tasarruf, yatırım, borçlanma ve risk yönetimi gibi temel finansal kavramları anlamalarını ve bu kavramları günlük hayatlarında uygulamalarını sağlayan bir beceridir. Finansal okuryazarlığın neden önemli olduğunu gösteren bazı bilgiler şunlardır:

Dolandırıcılık ve Mali Suçlardan Korunma: Finansal olarak bilinçli bireyler, sahte yatırım tekliflerini ve diğer dolandırıcılık girişimlerini daha kolay tanıyabilir ve kendilerini bu tür risklerden korur.

Daha Sağlam Finansal Kararlar Verme: Bilgili yatırımlar yapmak, borçlanma risklerini minimize etmek ve uzun vadeli finansal hedeflere ulaşmak için gerekli olan beceriler finans okuryazarlığıyla kolaydır.

Ekonomik Refahı Artırma: Finansal olarak bilinçli bireyler, kararlarında daha fazla bilgi sahibi olan tüketiciler ve yatırımcılar haline gelirler. Bu da daha güçlü bir ekonomi ve adil bir toplum oluşmasına katkıda bulunur.

Borçlanma Sorunlarını Azaltma: Finansal okuryazarlık kişilerin aşırı borçlanmasını ve kredi risklerini minimize ederek mali istikrarı artırır.

Emeklilik Planlaması: Finansal okuryazar bireyler emeklilik için daha iyi plan yapabilir ve gelecekteki finansal ihtiyaçlarını kolaylıkla karşılayabilir.

Finansal okuryazarlık sayesinde borsa yatırımlarında başarı, sağlam mali bilgi ve becerilere sahip olmanız mümkün. Bilinçli ve sağlam kararlar riskleri yönetmenizi ve uzun vadeli finansal hedeflerinize de kolaylıkla ulaşmanızı sağlar. Mali okuryazarlığın avantajlarından ilki, yatırım araçlarını ve piyasaları daha iyi anlayabilme yetisi kazanmanızdır. Böylelikle bilinçli yatırım kararı verebilen bireyler hâline gelirsiniz. Ayrıca yatırımlarınızın risk ve getirilerini daha kolay analiz ederek risk toleransınıza uygun şekilde yatırım stratejileri kurgulayabilirsiniz. Bunun yanı sıra finans okuryazarlığı piyasadaki gelişmelerin takibinde ve yatırımların bu gelişmelere göre optimizasyonunda da büyük rol oynar.

Finansal okuryazar olmak risk yönetiminde de avantaj sağlar. Risk yönetimi karmaşık, çok bileşenli ve dinamik bir süreçtir. Yatırımlarınızla ilgili riskleri objektif şekilde okuyabilmeniz gerekir. Ayrıca farklı risk yönetimi tekniklerini öğrenerek stratejinizi geliştirebilirsiniz. Yatırım portföyünüzü genişletirken daha doğru bilgilerle analiz yaparak birikiminizi çoğaltabilirsiniz. Finansal açıdan bilgilenerek tasarruf ve yatırım stratejileri geliştirirken uzun vadeli finansal hedeflerinizi çok daha net şekilde belirleyebilirsiniz. Uzun vadeli yatırımlarınızda performans ölçümlerini yapabilir ve optimizasyonunu sağlayabilirsiniz.

Finansal okuryazarlık mali varlığınızı güvende tutmanızı da sağlar. Dolandırıcılık ve bu tarz girişimleri daha kolay tespit ederek kendinizi koruyabilirsiniz. Yatırımlarınızla ilgili önemli kararları vermeden önce bilinçli araştırmalar yapabilir, güvenilir kaynaklardan bilgi edinmenin kısa yolları hakkında bilgi sahibi de olursunuz. İçinde bulunduğunuz süreçteki makro ve mikro ekonomi hakkında farkındalığınız finansal okuryazarlıkla artacağı için trendler hakkında bilinçli kararlar verebilirsiniz. Bu trendlere göre yatırımlarınızın ne kadar ve nasıl etkilenebileceğini de kolaylıkla analiz edebilirsiniz. Peki finansal okuryazarlık nasıl öğrenilir detaylarıyla bilmek ister misiniz? Okumaya devam edin.

Finansal okuryazarlık eğitimi için öncelikle mali konulardaki karakteristiklerinizi belirlemeniz gerekir. Harcama hedeflerinizi oluşturup borçlarınızı yönetme konusunda objektif planlar yaparak eğitim için ilk adımları atabilirsiniz. Daha sonra temel finansal kavramlar, yatırım araçları ve piyasalar hakkında bilgi edinmek için Borsa İstanbul tarafından oluşturulan finansal okuryazarlık portalına kayıt yaptırabilirsiniz. Bunun yanı sıra sertifikalı online kurslar, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve bankalarla finansal kurumlar da konuyla ilgili birçok eğitim açar. Temel eğitimleri aldıktan sonra kendinizi geliştirmek için yatırım üzerine yazılmış kitapları okuyabilir, güvenilir blogları takip edebilirsiniz. Güncel haberler için ise ekonomi haberleri ve analizleri izlemeniz faydalı olur.

Finansal okuryazarlıkla ilgili temel bilgileri aldıktan sonra bu bilgileri pratiğe dökmek ve sürekli geliştirmek önem taşır. Coursera, Corporate Finance Institute (CFI), Udemy gibi platformlardan veya Stanford Business gibi akademik bakış açısına sahip kurumlardan temel eğitim almanız mümkündür. Bunun yanı sıra Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından oluşturulan Herkes İçin Ekonomi Platformu, UNDP Habitat tarafından tasarlanan Paramı Yönetiyorum gibi eğitim sitelerinden bilginizi geliştirebilirsiniz.

Finansal okuryazar olmak için öncelikle temel kavramlar hakkında bilgi sahibi olmak önem taşır. Bu bilgileri tek tek detaylandıralım.

Belirli bir zaman dilimini baz alarak gelir - giderlerin planlanması ve kontrolünü içeren bir finansal plandır. Mali kaynaklarınızı yönetmenizi sağlayan, gelirinizden daha fazla harcama yapmanıza engel olan, finansal hedeflerinize ulaşmanıza katkıda bulunan bütçe borçlanma ihtiyacınızı azaltarak mali stresinizi dengeler.

Birikim, gelirinizin bir kısmını düzenli olarak ayırıp zaman içerisinde artırmanız anlamına gelir. Bu, gelecekteki finansal hedeflerinize ulaşmanıza yardımcı olacak bir finansal güvenlik ağı oluşturmanızı sağlar.

Gelecek zamanda bir getiri elde etme umuduyla varlık satın alma yöntemine yatırım denir. Bu varlıklar hisse senetleri, tahviller, gayrimenkul ve emtialar gibi çeşitli biçimler alabilir. Yatırım yapınca zenginlik oluşturma, gelir elde etme, enflasyondan korunma ve hedefleri gerçekleştirme gibi amaçlarınıza ulaşabilirsiniz.

Bankacılık, para ve finansal işlemlerle ilgilenen bir sektördür. Bankalar bireysel ve kurumsal müşterilere mevduat, kredi, para transferi, ödeme, yatırım ve diğer finansal hizmetler sunar.

Maliyet tasarrufu, verimliliği artırma, riskleri azaltma gibi amaçlarla uygulanan ihtiyaç yönetimi kişilerin ve kurumların ihtiyaç duyduğu kaynakları belirleme, planlama, edinme ve yönetme sürecinin tamamıdır.

Sigorta belirli bir risk karşılığında, yaptıran kişiye tazminat ödemeyi taahhüt eden bir sözleşmedir. Sigorta şirketi, sigorta yaptıran kişiden belirli bir prim alır ve bu prim karşılığında, riskin gerçekleşmesi durumunda tazminat ödemeyi garanti eder.

Borç yönetimi, mevcut borçlarınızı takip ve kontrol ederek en aza indirmenizi sağlayacak bir dizi strateji ve uygulamayı içeren bir süreçtir. Etkili bir borç yönetimi, finansal stresi azaltmanıza, mali hedeflerinize ulaşmanıza ve genel olarak daha iyi bir finansal duruma sahip olmanıza yardımcı olabilir.

Kredi yönetimi, bireylerin veya işletmelerin kredi alma, kullanma ve geri ödeme ile ilgili tüm faaliyetlerini kapsayan risk yönetme sürecidir. Etkili bir kredi yönetimi, finansal istikrarı korumaya, borçluluk oranını düşürmeye ve kredi notunu iyileştirmeye yardımcı olabilir.

Borsa yatırımlarında başarı, sadece piyasa hakkında bilgi sahibi olmakla sınırlı değildir. Finansal okuryazarlık, yatırımlarınızın kontrolünü elinize almanız ve bilinçli kararlar vermeniz için gerekli temeli oluşturur. Bu temel üç ana unsurdan oluşur:

Finansal bilgi sayesinde ekonomik verileri değerlendirme ve analiz etme yeteneğini kazanma fırsatına sahip olursunuz. Riskleri ve satın alma gücünü hesaplayarak kararlarınızı daha doğru şekilde verebilirsiniz. Doğru ve yanlış bilgileri ayırt etme farkındalığı sayesinde stratejinizi uzun vadeli hedeflerinize göre belirleyebilirsiniz.

Geçmiş deneyimlerden ders alma, olumsuz finansal tutumları düzeltmenizi sağlar. Tutumlu ve sorumlu bir yatırımcı olma bilinciyle hareket ederek mali sağlığınızı dengede tutarsınız. Borç ve risk yönetimi konusunda bilinçli hareket ederek bütçenizi sağlıklı şekilde yürütebilirsiniz.

Finansal davranış birikim, harcama ve bütçeyi etkin bir şekilde yönetmenizi sağlar. Bu beceri sayesinde kısa ve uzun vadeli yatırım stratejileri geliştirebilirsiniz. Hem kısa hem uzun vadede kredi ve borç yönetiminde disiplinli bir yaklaşım sergileyerek finansal dengenizi stabil tutabilirsiniz.

Finansal okuryazarlığınızı geliştirmek, yatırımlarınızın potansiyelini en üst düzeye çıkarmanıza ve riskleri minimize etmenize yardımcı olur. Bu sayede, borsa yatırımlarınızda daha bilinçli ve sağlam adımlar atabilirsiniz.

Gedik Yatırım olarak pek çok şehrimizde ücretsiz yatırımcı seminerleri düzenliyor; ücretsiz eğitimlerimiz ve YouTube yayınlarımız ile finansal okuryazarlığın artırılması, tasarruf ve yatırım farkındalığının yaygınlaşması için çalışıyoruz.

Kaynakça:

OECD/INFE 2023 International Survey of Adult Financial Literacy | OECD Business and Finance Policy Papers | OECD iLibrary (oecd-ilibrary.org)

Corporate Finance Institute

Browse Programs - Stanford Graduate School of Business

Herkes İçin Ekonomi (tcmb.gov.tr)