Menkul Kıymet Borsaları Nedir?

Menkul kıymet borsaları finans dünyasında yatırım yapılan önemli bir kanaldır. Hisse senedi gibi kıymetli evraklarla ilgilenenler bu terime aşinadır. Bu alana yeni adım atan ve finansal yatırımlar hakkında bilgi edinmek isteyenlerin aklında öncelikle olarak menkul nedir sorusu yankılanır. Mülkiyeti devredilebilen, taşınabilen mal veya haklara menkul adı verilir. Peki bu bağlamda menkul değer nedir ve borsası ne demektir? Menkul değer, borsada işlem görebilen ve yatırım aracı olarak kullanılabilen enstrümanların her biridir. Finans piyasalarında sıkça sözü edilen menkul kıymet borsası ise farklı enstrümanların alınıp satılabildiği özel bir borsa türüdür.

Borsa hakkında detaylı bilgi edinmenin ilk adımı işlem gören menkul kıymetlerin ne olduğunu net olarak tanımaktır. Menkul kıymetler nedir sorusunun yanıtı yatırım aracı olarak alınıp satılabilen taşınabilir belgelerin tamamını kapsar. Hisse senedi, tahvil ve bono gibi çeşitleri bulunan finansal araçların alınıp satıldığı, işlemlerin gerçekleştiği ve kazanç elde edilebildiği alan menkul kıymet borsasıdır. Bu pazarda ayrıca para ve borsa yatırım fonları (ETF) da işlem görmektedir. Bu yazımızda varlıkların değerleri, borsaların özellikleri ve ekonomik işlevleri üzerine detaylı bir inceleme sunuyoruz.

Menkul kıymet borsaları, finans dünyasının en heyecan verici ve dinamik ortamlarından biridir. Bu platformlar yatırımcılar için kazanç sağlama imkanı sunarken şirketlere de fon bulma ve büyüme olanağı verir. Menkul kıymetler borsası dahilinde işlem gören varlıkların iki tip değeri bulunur. Bunlardan ilki nominal değerdir. Nominal değer, evrak üzerinde yazılı olan ve varlığı belgeyi hazırlayan kişi tarafından belirlenen değer olarak tanımlanabilir. İkincisi ise piyasa değeridir. Piyasa değeri ticareti yapılan menkul kıymetin alım - satım oranı ve hacmine göre kıymetlendirilmesidir. Yatırımcılar bu kıymet ile bağlantılı oranlarda kâr veya zarar elde ederler. Menkul kıymet ne demek sorusu varlıklarla ilgili işlemlerin yapıldığı pazarın özelliklerinin sıralanmasıyla da yanıtlanır:

• Menkul kıymet borsaları çok çeşitli finansal araçların ticareti için merkez görevi görür. Tahvil, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri gibi türevler ile borsada işlem gören fonlar ve diğer araçlar, farklı yatırım hedeflerine ve risk toleranslarına hitap ederek yatırımcılara esneklik sunar.
  
  
• Menkul kıymetler borsalarında ikincil piyasa etkinliği söz konusudur. Yani borsalar daha önce ihraç edilen menkul kıymetlerin alım satımını kolaylaştırır. Şirketler borsaya kote edilmeden önce gerçekleşen halka arz yoluyla yeni hisseler ihraç ederek sermaye artırır. Listelendikten sonra bu hisseler borsadaki yatırımcılar arasında alınıp satılır ve sürekli ticaret için verimli bir platform sağlanır.
  
  
• Yatırımcıları korumak ve adil bir oyun sağlamak için borsada işlem yapmak bir yönetim organı tarafından oluşturulan iyi tanımlanmış bir düzenleyici çerçeveye tabidir. Bu çerçeve genellikle içeriden öğrenenlerin ticareti, piyasa manipülasyonu ve bilgilerin ifşa edilmesine ilişkin kuralları içerir. Düzenleyici gözetim şeffaflığı teşvik eder ve piyasada güven inşa eder.
  
  
• Hisseleri borsada işlem gören şirketlerin doğal bir saygınlığı vardır. Bu saygınlık şirketlerin bazı kriterleri karşıladığını ifade eden önemli özelliklerdir. Borsadaki şirketler genellikle belirli mali standartları karşılamayı kabul eder. Ayrıca finansal sağlıkları ve faaliyetleriyle ilgili katı açıklama normlarına uymayı içeren özel kuralları da karşılamış olmaları gerekir. Bu, borsada işlem gören menkul kıymetler için temel düzeyde kalite ve şeffaflık sağlar.
  
  
• Menkul kıymet borsaları, alıcı ve satıcıların komisyoncular veya elektronik ticaret platformları aracılığıyla emir verdikleri sipariş odaklı bir sistem üzerinde çalışır. Bu siparişler istenen güvenliği, fiyatı ve miktarı belirtir. Borsanın eşleştirme motoru daha sonra bu emirleri önceden belirlenmiş kurallara göre eşleştirerek işlemleri ve fiyat keşfini kolaylaştırır. Arz ve talebin sürekli etkileşimi sayesinde borsa, bir menkul kıymetin piyasa değerini etkili bir şekilde belirler.
  
  
• Menkul kıymet borsasının temel işlevlerinden biri menkul kıymetlerin kolaylıkla alınıp satılmasına yönelik bir platform sağlamaktır. Böylelikle yatırımcıların pozisyonlarını stabil tutmak veya yenilemek yolu ile piyasadaki likiditeyi artırır. Yüksek likidite alıcı ve satıcı arasındaki geçici dengesizliklerden dolayı fiyat dalgalanması riskini azaltır.
  
• Menkul kıymet borsaları bilginin yayılmasında hayati bir rol oynar. Hisse senedi fiyatlarını, işlem hacimlerini ve diğer ilgili piyasa bilgilerini içeren gerçek zamanlı veri beslemeleri sağlarlar. Bu şeffaflık, yatırımcıların piyasa hareketleri hakkında bilgi sahibi olmalarına ve çok yönlü yatırım kararları almalarına olanak tanır.

Özünde borsalar finansal sistem içerisinde kritik bir altyapı bileşeni olarak görev yapar. Şirketlerin sermaye artırması, yatırımcıların menkul kıymet ticareti yapması ve genel ekonominin verimli bir şekilde işlemesi için bir platform sağlarlar. Bu platformlar belirli kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmiş, şeffaf ve denetlenmiş bir ortamda faaliyet gösterir. Her ülkenin kendine ait bir borsası olsa da işlem hacmi ve piyasa değeri bakımından bazı borsalar öne çıkar. New York Borsası (NYSE), NASDAQ ve Tokyo Menkul Kıymet Borsası (TSE), dünya çapında en büyük üç borsa olarak kabul edilir. Bu borsalarda günlük işlem hacmi oldukça yüksektir ve küresel ekonomi üzerinde önemli bir etkiye sahiptirler. Türkiye'de menkul kıymetler borsası işlevi Borsa İstanbul (BIST) tarafından yerine getirilir. BIST yatırımcılara hisse senedi, tahvil ve fon gibi çeşitli menkul kıymetler alım satım imkanı sunar. Borsa, şirketlerin de halka arz olarak fon bulmalarına ve yatırımcılarla buluşmalarına olanak tanır.

Menkul kıymetler borsası birkaç temel ekonomik fonksiyona hizmet eder. Bu hizmetleri şöyle sıralamak mümkündür:

• Sermaye Seferberliği: İşletmeler borsada hisse (hisse senedi) ihraç edip satarak sermaye artırabilirler. Bu onların genişlemeyi, inovasyonu ve ekonomik büyümeyi yönlendiren diğer girişimleri finanse etmelerine olanak tanır. Yatırımcılar ise başarılı menkul kıymetler nelerdir araştırması yaparak bu şirketleri bulur, yatırım yaparak başarısına ortak olur.
  
  
• Fiyat Keşfi: Borsa, alıcı ve satıcıların sürekli etkileşimde bulunduğu bir müzayede evi görevi görür ve bir menkul kıymetin adil piyasa değerini arz ve talep yoluyla belirler. Bu fiyat bir şirketin gelecekteki beklentileri ve genel ekonomi hakkındaki piyasa duyarlılığını yansıtır. Belirli bir sektöre ait şirketlerin menkul kıymet toplamı nedir gibi araştırmalar da yapılarak bu piyasa duyarlılığı bazı temel kriterlerle ölçülmüş olur.
  
  
• Likidite: Menkul kıymet toplamı nedir ve likidite açısından neden önemlidir sorusu da genel olarak araştırılır. Borsa, menkul kıymetlerin etkin bir şekilde alınıp satılmasını kolaylaştırır. Yatırımcılar kolaylıkla pozisyonlara girip çıkabilirler, bu da likit olmayan varlık tutma riskini azaltır. Bu likidite yatırımı teşvik eder ve sağlıklı bir piyasayı teşvik eder.
  
  
• Piyasa Verimliliği: Borsa sermayenin verimli tahsisini teşvik eder. Güçlü büyüme potansiyeline sahip şirketler daha fazla yatırım çekebilirken beklentileri zayıf olan şirketler hisse fiyatlarının düşebileceğini görebilir. Bu, sermayeyi ekonomideki en verimli kullanıma yönlendirir.
  
  
• Ekonomik Barometre: Hisse senedi piyasası hareketleri yatırımcı güvenini ve ekonomik sağlığı yansıtır. Yükselen hisse senedi fiyatları genellikle iyimserliğe işaret ederken, düşen piyasalar ekonomik kaygıların sinyali olabilir. Politika yapıcılar ve işletmeler bu hareketleri takip ederek ekonomik iklim hakkında daha geniş fikir sahibi olabilirler.

Yatırımlarınızda farklı menkul kıymetlerle çeşitlendireceğiniz portföyünüz ile riski minimize edebilirsiniz. Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesi ile ilgili daha fazla yazı için kapsamlı yazılarımıza göz atabilirsiniz.