CDS (Kredi Risk Primi) Nedir?

Finans haberlerinde sıkça duyulan CDS nedir ve CDS puanı nedir gibi soruların yanıtı özellikle makroekonomik açıdan önemlidir. Kredi risk primi olarak Türkçe’ye çevrilen CDS açılımı Credit Default Swap’tır. CDS ne demek sorusunu, bir ülkenin veya kurumun borçlarını geri ödeyememe riskine karşı alıcıya sigorta sağlayan bir finansal enstrüman olarak yanıtlayabiliriz.

CDS kavramı, 1990'lı yıllarda bankaların ve diğer finansal kuruluşların kredi risklerini yönetme ihtiyacına yanıt olarak ortaya çıkmıştır. Borç verenler, borçlunun temerrüde düşmesi durumunda tazminat almak için risk primi kullanırlar. Bu sigorta mekanizması, borçlunun temerrüde düşme olasılığına karşı koruma sağlar. Kredi risk primi fiyatları, altta yatan varlığın risk seviyesine bağlı olarak değişir.

Risk primi nedir sorusunu örnekle açıklayalım: Bir borç verenin X ülkesine veya Y şirketine kredi verdiğini hayal edin. Borç veren, karşı tarafın iflas etmesi veya kredi yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda kayba uğramak istemez. Bu durumda Credit Default Swap borç verenin temerrüt riski karşısında kendini koruyabileceği sigorta poliçesi görevi görür. CDS satıcısı, riskin gerçekleşmesi durumunda borç verenin zararını karşılamakla yükümlüdür.

Credit Default Swap fiyatları veya primleri, borçlunun temerrüde düşme riskinin piyasa tarafından nasıl algılandığını gösterir. CDS risk primi nedir sorusunun yanıtı ülkeden ülkeye değişir. Örneğin, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin primleri, yatırımcının verdiği borcu geri almama riskini yüksek gördüğü için, gelişmiş olanlara göre genellikle daha yüksek olur.

Kredi risk primi nedir sorusunun yanı sıra CDS nasıl hesaplanır sorusu da sıkça araştırılan konular arasında yer alır. Risk primi fiyatlarının hesaplanması karmaşık bir süreçtir.

Risk primi iki ana unsurdan oluşur: Temerrüt olasılığı (Default Probability) ve temerrüt durumunda kaybın büyüklüğü (Loss Given Default - LGD). Temerrüt olasılığı, borçlunun ödemelerini yapamama riskini ifade ederken LGD ise temerrüt durumunda geri kazanılamayan kaybın oranını ifade eder.

Bu unsurların ilişkisi ise şu temel formülle ifade edilir:

CDS primi = (Temerrüt Olasılığı × (1 – Recovery Rate)) × Marj

CDS primi formülünde temerrüt olasılığı, borçlunun iflas etme ihtimalini gösterir, ihtimal borcun kredi derecelendirmesine bağlı olarak belirlenir. Recovery rate, temerrüt durumunda alacaklının geri kazanabileceği miktarı ifade eder, piyasa koşullarıyla borçluya göre değişiklik göstermekle birlikte genellikle %40 ile %50 arasında kabul edilir.

Credit Default Swap değeri ülkenin veya şirketin borç ödeme kapasitesinin piyasalar tarafından nasıl değerlendirildiğini anlamak için kritiktir. CDS kaç olmalı sorusunun çok bileşenli yanıtı vardır. Yüksek CDS risk primi borçlunun temerrüde düşme riskinin yüksek olduğu anlamına gelir. Bu da genellikle ülkenin ekonomik durumu, politik istikrarsızlık veya dış şoklar gibi risklerin arttığını gösterir.

Ülkelerin risk prim değeri ne kadar yüksekse, uluslararası piyasalardan borçlanma maliyetleri de o kadar yüksek olur. Yüksek prim yatırımcıların borç veren ülkeye olan güvenlerini kaybettiklerini, borcun geri ödenmeyeceğine dair endişelerinin arttığını gösterir. Aynı şekilde, düşük CDS primi borçlunun daha az riskli olduğu ve borçlarını ödeyebileceği anlamına gelir.

Örneğin, Türkiye'nin Credit Default Swap primlerinin yüksek olması borç geri ödeme kapasitesinin zayıfladığını işaret eder. Yüksek prim Türkiye’ye yatırım yapıldığında kazanma riskinin yüksek olduğu anlamına gelir. Aynı zamanda, bu tür durumlar ülkelerin kredi notlarının düşmesiyle de sonuçlanabilir, dolayısıyla daha yüksek faiz oranları ve borçlanma maliyetlerine yol açar.

Kredi risk primleri, yatırımcıların gelecekteki riskler hakkında tahminlerde bulunmasına yardımcı olur. Örneğin, bir ülkenin siyasi durumundaki belirsizlikler, primlerde anında artışa neden olabilir, çünkü belirsizlikler borç geri ödemesi riskini artırır.

Ülkelerin veya kurumların 5 ve 10 yıllık Credit Default Swap geçmişi, o varlığın uzun vadeli risk profili hakkında değerli bilgiler sunar. Kısa vadeli primler genellikle daha volatil olup, ani ekonomik şoklar ile piyasa dalgalanmalarına duyarlıdır ancak 5 ve 10 yıllık Kredi Risk Primleri yatırımcıların uzun vadede borç geri ödeme riskini nasıl değerlendirdiğini ortaya koyar.

5 yıllık CDS, genellikle kısa - orta vadeli ekonomik risklerin yansımasıdır. Bu süre zarfında meydana gelen ekonomik büyüme, faiz oranlarındaki değişiklikler, dış ticaret dengesi ile siyasi gelişmeler, Kredi Risk Primleri üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Eğer ülkenin 5 yıllık CDS’i sürekli olarak yüksekse, ülkenin tüm vadelerde ciddi risklerle karşı karşıya olduğunu gösterebilir.

10 yıllık CDS ise, daha uzun vadeli ekonomik beklentilere ve borçlunun sürdürülebilirliğine dair ipuçları sunar. Bir ülkenin 10 yıllık risk priminin yüksek olması, yatırımcıların o ülkenin uzun vadede borçlarını ödeyemeyeceğini düşündüklerini gösterir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, yüksek enflasyon, borç krizi ile yapısal ekonomik sorunlar 10 yıllık Credit Default Swap primlerini artırabilir.

Örneğin, 2020 yılında COVID-19 pandemisinin küresel ekonomiler üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle birçok ülkenin primleri önemli ölçüde yükselmiştir. Piyasa, hükümetlerin mali destek paketleriyle birlikte borç geri ödeme kapasitelerinin iyileşeceğine dair güven kazandığı anda primler düşmeye başlamıştır.

Bu nedenle, 5 - 10 yıllık risk prim verilerinin sadece kısa vadeli ekonomik riskleri değil, aynı zamanda uzun vadeli borç sürdürülebilirliği hakkında da kritik bilgiler sunduğu unutulmamalıdır.

CDS yatırımcılar için bir dizi kritik fonksiyona sahiptir. Öncelikle, yatırımcılara kredi riskine karşı koruma sağlar. Korumanın borçlu kurum veya ülkenin temerrüde düşmesi durumunda yatırımcının kayıplarını minimize etmesi borç piyasalarında faaliyet gösteren yatırımcılar için önemlidir. Bununla birlikte Credit Default Swap yatırımcılar için risk barometresi görevi görür. Yatırımcılar, verilere bakarak hangi ülkelerin veya şirketlerin borçlarını ödeyememe riski taşıdığı konusunda bilgi edinebilir. Yüksek veri yatırımcıların ilgili ülkelere veya şirketlere yatırım yaparken daha temkinli olmaları gerektiği anlamına gelir.

Credit Default Swap piyasaları yatırımcılara spekülatif fırsatlar sunar. Yatırımcılar, ülkelerin veya şirketlerin iflas etme olasılığının artacağını ön gördüklerinde CDS alarak  durumu kazançlı bir pozisyona çevirebilirler. Tersine primlerin düşeceğini öngördüklerinde de satarak kar elde edebilirler. Risk primi, yatırımcıların portföylerini çeşitlendirmelerine de olanak tanır. CDS, portföydeki diğer varlıklarla düşük korelasyona sahip olarak toplam portföy riskini azaltmaya yardımcı olur. Özellikle gelişmekte olan piyasalara yatırım yapan yatırımcılar, Credit Default Swap kullanarak risklerini yönetme ve daha sağlam bir yatırım stratejisi oluşturma fırsatı elde ederler.