Otofinansman Nedir?

İşletmeler, teknolojinin hızla gelişmesi, artan rekabet ve maliyetlerdeki yükselişle başa çıkabilmek için yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyar. Bu nedenle para ihtiyacını karşılamak amacıyla hem kendi kaynaklarını kullanabilir hem de dış finansmana yönelebilirler. Kendi birikimlerini kullanarak yapılan finansman, “otofinansman nedir” sorusunu doğrudan yanıtlar. Dış kaynak kullanımında ise, faiz ödemeleri, teminat zorunlulukları, borçlanma riski ve kamuya açıklama gibi ek yükümlülüklerle karşılaşmak olasıdır. Buna karşın bazı durumlarda Kurumlar Vergisi Kanunu'nun getirdiği istisnalar, otofinansmanı daha cazip ve avantajlı kılar. Bu yazımızda “otofinansman nedir” sorusunu tüm açıları ile yanıtlayacağız.

Otofinansman işletmelerin kendini finanse etmesi, kaynak oluşturması ya da kendi gücü ile öz sermaye yaratması demektir. Kaynaklar şirketlerin varlıklarını verimli biçimde kullanarak sağladığı ekonomik faydayı dağıtmayıp bünyesinde tutmasıyla oluşturulur. Uzun vadeli fon sağlama yöntemleri arasında yer alan sermayenin şirket içinden karşılanması yönteminde kar dağıtılmaz, tamamen ya da kısmen işletmede alıkonulur.

Otofinansman tutarı vergi sonrası net karın dağıtımı sonrasındaki pozitif farkla belirlenir. İşletmenin öz sermayesi haricindeki kar ve sermaye yedekleri ile geçmiş yıl ve dönem net karı gibi kendi faaliyeti sonucunda elde edilen kaynaklar kullanılır. Otofinansman kaynakları ayrıcı işletmenin faaliyeti sonucu varlıkların değerlenmesi ile oluşan fonları kapsar.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra sermaye piyasalarının zayıflaması işletmelerin kendi kendilerini finanse etme zorunluluğunu doğurmuştur. Kardan alınan vergiler yüksek boyutlara ulaşırken otofinansmana dönüşen fonların belli koşullar altında vergi dışı bırakılması gibi koşullar şirketlerin bu finans tekniğini tercih etmesinin en önemli nedenleri arasında yer alır. İşletmenin mali yapısının güçlendirilmesi amacını taşıyan teknik şirketleri yeni bir maliyete katlanmak zorunda bırakmaz ve geri ödeme yükümlülüğü yoktur.

Otofinansman nasıl çalışır sorusunu kavram genişliği, zaman bakımından görünüm, yasal zorunluluk, sözleşme yükümlülüğü, alıkonulan karın gösterilmesi gibi farklı türlere göre açıklamak mümkündür. Kavram genişliğine göre dar ya da geniş anlamda otofinansmandan söz edilebilir. Dar otofinansmanda sadece kar ile finansmanı ifade eder. Geniş tür ise her türlü iç finans yollarını kapsamaktadır.

Zaman bakımından görünüme göre otofinansman çerçevesinde geçici biriken otofinansman ile bilançoya dayalı otofinansmanı birbirinden ayırmak gerekir. Oluşum anından dağıtıma kadar işletmede biriken karlar geçici olarak tanımlanır. Geçici biriken karların tamamının ya da bir bölümünün işletmede bulunması rezervleri oluşturur.

Yasal zorunluluğu ya da sözleşme yükümlülüğüne göre otofinansmanda ise isteğe bağlı ve zorunlu biçimler uygulanmaktadır. Yasal uygulamada yedek akçelerin ve karların alıkonulması durumu söz konusudur. Sözleşmeye dayalı olarak karın alıkonulması diğer türdür. Alıkonulan karın bilançoda gösterilmesi ile açık otofinansman oluşur. Gerçekleşmesi gereken karın yüksek amortisman, ihtiyaçlar ve karşılık zararları yoluyla azaltılması sonucu ise gizli otofinansman ortaya çıkmış olur.

Tüm türler arasında en sık kullanılan otofinansman çeşidi işletme karından gelir ve kurumlar vergilerinin ödenmesinden sonra kalan kısmın ortaklara dağıtılmadan işletmede bırakılması yöntemidir. Bir diğer yöntem, işletme tarafından sahip olunan taşınmazların satışı yoluyla elde edilen fonların işletmede kullanılmasıdır.

Otofinansman avantajları ile ilgili olarak şöyle bir listeleme yapmak mümkündür:

• İşletmeler dış kaynak aramak yükümlülüğünden kurtulur. Dış kaynakların neden olabileceği faiz ödemeleri, teminat gibi yükümlülükler de ortadan kalkmış olur.
  
  
• Otofinansman sermaye artırımında oluşacak maliyetleri ortadan kaldırır.
  
  
• İşletme, ihtiyaç duyduğu fona daha çabuk ulaşabilir.
  
  
• İşletme fazla otofinansman yaptığında verimliliği yüksek olarak düşünüldüğü için değeri yükselir ve itibarı artar.
  
  
• Özellikle ekonomik krizlerin söz konusu olduğu bir ortamda sermaye piyasasından borçlanmak istemeyen işletmeler açısından sağlam bir kaynaktır. Bu yöntem sayesinde işletmenin karşılaşabileceği riskler de azalır.
  
  
• Otofinansman yapan şirketin değeri ve itibarı arttığı için hareket kabiliyeti artar, sektördeki rantlardan daha fazla yararlanma imkanına kavuşur.
  
  
• Kamuoyuna açıklama yapma zorunluluğunun olmaması dış kaynaklarda olabilen sermaye vererin etkisini ortadan kaldırır, ortakların söz hakkı ve çoğunluk ilişkileri etkilenmez.

Yüksek getiri beklentisi içindeki işletme ortakları açısından maliyetli olan otofinansman dezavantajları aşağıda listelenmiştir:

• Otofinansman, işletme ortaklarının yüksek getiri beklentisi içinde olmaları halinde maliyeti yüksek bir yöntem olabilir.
  
  
• İşletme yönetiminin kaynaklara daha rahat ulaşabilmesi, bu kaynakların kötüye kullanılmasına neden olabilir.
  
  
• Süreklilik arz eden otofinansmanlarda ortakların kar payı azalır ve işletmenin değeri düşerek itibarı sarsılabilir.
  
  
• Otofinansman nedeniyle dağıtılamayan fonlar sermaye sahiplerine ve finansal piyasaya ulaşmaz. Bu durum finansal piyasaların rantabilite kontrolünden kaçmış olacağından milli ekonomi açısından kaynak israfı olarak değerlendirilebilir.
  
  
• İşletmenin vergi matrahının düşmesi ve dolayısıyla vergi gelirlerinin azalmasına neden olabilir.

Otofinansman şirketlere etkisi kendi iç kaynaklarını kullanarak finansman sağlaması açısından önemlidir. Şirket karını yeniden yatırarak büyümeyi finanse eder. Borçsuz büyümeyi sağlayan otofinansman şirketi faiz yüküyle karşı karşıya bırakmaz. Finansal riskleri azalttığı için şirketin mali yapısını güçlendirir. Kendi kaynaklarını kullanan şirketler ekonomik dalgalanmalarda daha dayanıklı olabilir. Özellikle kriz dönemlerinde ayakta kalmak daha kolaylaşır. Dış finansmana gerek olmadığından şirketin kazançları faiz ödemesi ya da kar payı olarak aktarılmaz. Böylece kar marjı korunmuş olur. Otofinansman yaparak kısa vadeli borç geri ödeme baskısından kurtulan şirket uzun vadeli projelere odaklanabilir. Dolayısıyla yöntem şirket için sürdürülebilir büyümeyi destekler. Borç yükü düşük olan şirket yatırımcılar ve paydaşlar nezdinde daha sağlam ve güvenilir bir algı yaratır.

Otofinansmanın ekonomi üzerindeki etkisi de güçlüdür. Düşük borçluluk oranları, ekonomik kriz dönemlerinde toplu iflas riskini azalttığı için genel istikrarı olumlu şekilde etkiler. Otofinansman yöntemini kullanan şirketler dış kaynaklara bağımlı olmadığı için daha hızlı büyüme fırsatına sahip olur. Dolayısıyla yeni girişimlerin önü açılır. Otofinansman ile büyüyen şirketlerin varlığı kredi piyasası üzerindeki baskıyı azaltır. Faiz oranları düşer, kredi kaynakları daha etkin şekilde dağıtılabilir. Otofinansman sayesinde şirketlerin tasarruf eğilimleri artar. Bu durum ülke genelinde yatırım oranlarını ve ekonomik büyümeyi pozitif yönde etkileyebilir.

İşletmeler finansman ihtiyaçlarını iç ya da dış kaynaklardan karşılayabilir. Dış kaynaklardan fon sağlanması ticari bankalardan kredi kullanma ya da tahvil ihraç ederek sermaye piyasasında pazarlanması biçiminde olabilir. Bununla birlikte özellikle faiz oranlarının yüksek olduğu dönemlerde dış kaynaklardan fon sağlanması işletme açısından pahalıya mal olabilir. Bu noktada otofinansman yöntemleri yoluna gidilebilir. Otofinansman ve diğer finansman yöntemleri arasındaki farkları aşağıdaki tabloda görmek mümkündür.