Damping Nedir? Damping Türleri Nelerdir?

Şirketlerin genellikle sektörel rekabet ortamında lider olabilme amacıyla tercih ettikleri damping ne demek ve terim olarak ne anlama geliyor? Türk Dil Kurumu Sözlüğü’ne göre “dumping” olarak ifade edilen bu terimin Türkçe karşılığı “düşürüm”, sözlük anlamı ise “Mallarda yapılan genel ucuzluk”. Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan tanımlama ise daha geniş bir kapsamı içeriyor. Bu kavram, bir malın normal değerinden daha düşük bir fiyatla ihracı olarak tanımlanıyor. Normal değerden kastedilen ise aynı malın ihracatı yapan ülkenin iç piyasasındaki perakende satış fiyatı değil; vergi, dağıtım, sigorta gibi maliyetlerin düşülmesinden sonra kalan fabrika satış fiyatıdır.

Dolayısıyla normal değer ile anlatılmak istenen perakende satış fiyatı değil, bu fiyattan söz konusu ürünün vergi, dağıtım, sigorta gibi maliyetleri düşüldükten sonra kalan fabrika satış fiyatıdır.

Var olan tüm tanımlamalar kavramsal olarak fiyat karşılaştırılması mantığına dayanır. Yöntemin temelinde bir ürünün diğer ülkelere satışının yurt içindeki fiyatları ile kıyaslanması söz konusudur. Damping’i olay akışı içinde aşağıdaki şekilde görebilirsiniz:

Bir mal iç piyasadan daha düşük fiyatlarla satıldığında yüksek taleple karşılaşması kaçınılmaz bir sonuçtur. Böylelikle ürünü ihraç eden şirket gelirini artırarak stoklarını eritebilir. Bunun yanı sıra uygulanan damping, yüksek talep dolayısıyla yerel üreticilerin satış ve karlılığını olumsuz yönde etkileyerek onları sektörden silebilir. Bu yaklaşım ihracatçı şirketin başka bir ülkede monopol hâline gelmesini sağlayabilir. Tüm bu süreç rekabet etiğine aykırı olarak devam eden bir dizi işlemi içerdiği için ülkeler çeşitli yaptırımlarla damping’i sınırlar.

İhracatçı şirketlerin dış ticaret piyasalarındaki politikalarına göre geliştirdiği farklı damping türleri bulunur. Bu çeşitleri dönemsel, kalıcı ve münferit olarak sınıflandırmak mümkündür.

Dış ticarette “predatory dumping” olarak tanımlanan yıkıcı damping türünde firma, mallarını yabancı piyasadaki rakiplerini sektör dışına itmek için daha düşük fiyatta satar. Belirlenen satış fiyatı muadillerinden daha az veya ürünün maliyetinden de düşük olabilir. Yıkıcı damping yöntemi ile üretici kısa dönemde ortaya çıkabilecek kayıplara rağmen monopolcü gücünü artırmayı amaçlar. Süreçte muadillerinden daha ucuza satışı yapılan mala oluşan talep artışı nedeniyle yerel üretici piyasadan çekilir. Piyasayı ele geçiren monopolcü şirket kârın tamamına sahip olmak için malın damping öncesi satış fiyatından daha yüksek bir tutar belirler. Başka rakip olmadığı için tüketici ilgili malı yüksek fiyatından satın almak zorunda kalır.

Sürekli damping (persistent dumping) firmaların mallarını yabancı piyasalarda sürekli olarak düşük fiyattan satmalarıdır. Burada firmanın amacı kâr maksimizasyonunu sürekli kılmaktır. Bu uygulama monopolcü firmanın kârını artırma davranışını uluslararası piyasalarda yaygın hâle getirmesi olarak kabul edilir. Bununla birlikte firmalar farklı ülkelerdeki talep esnekliğine göre fiyat farklılaştırması yapar. Özetle ürüne talebin bağımlılık derecesinde yüksek olduğu ülkelere daha yüksek rakamlarla ihraç eder. Dolayısıyla ihraç edilen ürünün, üretildiği ülkeye kıyasla fiyatı düşse bile dış satım gelirleri yüksek olur.

Dış ticaret terimleri arasında “Sporadic dumping” olarak geçen, münferit veya geçici damping genellikle stok fazlası olan firmaların uyguladığı yöntemdir. Plansız üretim yapan firmanın elinde, iç piyasadaki talebin düşmesi gibi nedenlerle fazla ürün kalır. Firma stokları eritmek amacıyla ürünü maliyetini karşılayacak bir fiyattan yabancı piyasaya ihraç eder. Bu damping türünde dış piyasa fiyatları dönemsel ve geçici olarak indirilir. Stokların gerilemesi ve dengeye ulaşmasından sonra fiyatlar yurt içi pazarlarla aynı seviyeye getirilebilir.

Ekonomik açıdan anti damping nedir ve ne ifade eder? Bu soruları yanıtlamadan önce ülkeler arası ticaret tarihine göz atmak gerekir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ülkeler arası ticaret işlemleri hız kazanmaya başlar. Bu hareketlilik ülkelerin birbirleriyle ticaret yapmasıyla birlikte çeşitli düzenleme ve kurallara ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyaç doğrultusunda Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GAAT) ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) çatısı altındaki ülkeler dünya ticaretini belirli kurallara bağlar.

Geçtiğimiz yüzyılda düzenlenen kurallar dizisi 1964 yılında gündeme gelen Anti-damping kavramı ile yeni bir boyut kazanır. Böylelikle haksız rekabete neden olduğu ileri sürülen damping uygulamalarına karşı önlem alınması konusunda dünya ülkeleri arasında bir görüş birliği sağlanmış olur. Günümüz ekonomisinde de uygulanan anti-damping yaptırımları geçici önlemler, fiyat taahhütleri ve nihai olarak anti-damping vergisi olarak kademelenir. Son 14 yıldır anti-damping önlemlerine en sık başvuran ülke Amerika Birleşik Devletleri olmuştur. Türkiye, yerel üreticiyi haksız rekabete karşı koruyan ülkeler arasında 3. sıradadır.

Anti damping soruşturması üretim yapan yerel firma tarafından veya onun adına yapılan yazılı bir başvuruyla başlatılır. Soruşturma yetkili kurumlara herhangi bir başvuru olmadan başlatılabilir. Soruşturmanın ilanı, yetkili kurumların kararından sonra gerçekleştirilir.

Soruşturmanın işleyiş süreci genel olarak her ülkede temel olarak bilginin toplanması, değerlendirilmesi ve geçici önlem alınması olarak üç bölüme ayrılır. Dünya Ticaret Örgütü tarafından yürütülen soruşturma boyunca şirketin ithalatı engellenmez. Bununla birlikte soruşturma süresi 18 ayı geçemez. Bu süre zarfında yetkili makamlar tarafından hem ihracatçı hem de ithalatçı tarafından talep edilen bilgilerin, belirtilen süre içinde sunulması ve araştırma için gerekli izinlerin verilmesi beklenir.

Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği tarafından belirlenen tarifeler ve vergiler, ülkeleri damping yapmaktan caydırmaya yönelik önlemleri içerir. Bu önlemler geçici tedbir, vergi ve fiyat taahhüt sözleşmesi şeklinde olabilir.

Yetkili makamların damping’in varlığını tespit etmek üzere başlattığı soruşturma sırasında bir zarar oluşmasına engel olmak amacıyla geçici önlemler uygulanabilir. Bu önlemler şöyledir:

• Geçici vergi
• Tahmin edilen anti-damping vergisinin eşdeğeri nakit veya senet teminatı
• Gümrük vergilerinin askıya alınması
  
  

Geçici koruyucu önlemler soruşturmanın başlangıcından 60 gün sonra yürürlüğe girebilir. Uygulanma süresi azami 4 aydır, talep üzerine 6 aya kadar uzatılabilir. Damping marjından düşük tutarda verginin zararı karşılayıp karşılamadığına dair yetkili kararından sonra süreler sırayla 6 ve 9 aya çıkartılabilir.

Anti damping vergisi ve tahsilat uygulamaları ülkelere göre farklılık gösterir. Bunun nedeni damping marjının belirlenmesinde kullanılan yöntemdir. Türkiye’nin de dâhil olduğu bazı ülkeler damping marjını, anti-damping soruşturmasının açıldığı tarihten önceki ihracat fiyatı ve normal değerleri karşılaştırarak belirler. Bazı ülkelerde ise ihraç fiyatları mevcut normal değerle karşılaştırılır ve marj belirlenir. Bu iki yöntemin haricinde geçmiş verilerin baz alındığı ve olası normal değerin hesaplanarak mevcut ihracat fiyatları ile karşılaştırıldığı, işlem bazlı hesaplamalar yapan ülkeler de vardır.

Anti-damping vergisinin uygulandığı firmanın piyasaya giriş tarihinden sonra sektöre yeni katılan ihracatçı firmalar olabilir. Bu yeni gelen firmaların vergi uygulamasına tabi tutulan şirketle ilişiklerinin olmadığına dair kanıt göstermeleri gerekir.

Damping ve zarara karşı ihracatçılar fiyat artışı veya damping’i durdurma taahhüdünde bulunabilirler. Bu taahhütler soruşturmayı erteleyebilir veya durdurabilir. Taahhüdün kabul edilmesi ihracatçı sayısına veya politik nedenlere bağlıdır. Reddedilirse ihracatçılar itiraz edebilir. Bununla birlikte taahhüt kabul edilmesi soruşturmanın sürdürülmesine engel teşkil etmez. Soruşturma sonunda damping veya zararın olmadığı tespit edilirse taahhütler geçersiz olur.

İhracatçı taahhüde uyduğunu gösteren tüm bilgileri yetkililere sunmak zorundadır. Herhangi bir ihlalde anti-damping vergisi uygulanabilir ve fiyat taahhüdü avantajı kaybedilmiş olur.

Firmaların herhangi bir nedenden dolayı damping yapmaya karar vermesi durumunda sürecin tüm bileşenlerini hukuki konjonktürde detaylı olarak incelemesi önemlidir. Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği Kararları ile Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı’nın dış ticarete yönelik bilgilendirici el kitapları konuyla ilgili aydınlatıcı bilgiler içerir.

Kaynaklar:

Damping Nedir, Türleri Nelerdir

Ticaret Bakanlığı Tanımı

Damping Türleri: Yıkıcı Damping, Sürekli Damping, Münferit Damping (1), (2)

Ekonomide Anti-Damping Kavramı Ne İfade Eder?

Anti-Damping Soruşturması ve İşleyişi

Uygulanabilecek Anti-damping Tedbirleri

GAAT